რატომ არ მიიღო მოსამართლე მაია ვაჩაძემ რუსთავი 2-ის საქმეზე ზეპირი მოსმენის გადაწყვეტილება? ამის შესახებ შეკითხვა მას ევროპული საქართველოს დეპუტატმა, ოთარ კახიძემ, იურიდიულ საკითხთა სხდომაზე დაუსვა, სადაც უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატებს უსმენენ.
ვაჩაძემ კახიძის კითხვის პასუხად თქვა, რომ როგორც რუსთავი 2-ის საქმეზე სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ეწერა, სასამართლოს მიმართ არსებობდა დიდი წნეხი მასობრივი მედიასაშუალებების მიერ და მას გადაწყვეტილების მიღება გავლენებისგან დამოუკიდებლად სურდა.
ოთარ კახიძე: ჩემი პირველი კითხვა ეხება საკასაციო განხილვის წესებს, როდესაც თქვენთან შემოდის საკასაციო საჩივარი, ჩვენი სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლი გვეუბნება, რომ საქმის ზეპირი განხილვა იწყება საკასაციო სასამართლოს ერთერთი წევრის მოხსენებით.
აგრეთვე საქმის განხილვის დანიშვნაზე ჩვენ 403-ე მუხლი გვაქვს, რომელიც ამბობს, რომ სასამართლო განსაზღვრავს ზეპირი განხილვის დროს, რომლის შესახებაც მხარეებს ატყობინებს.
ანუ პრაქტიკულად როგორც არის აწყობილი საკასაციო საჩივრის განხილვის წესში სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში არის, ასე ვთქვათ, ზეპირი მოსმენის სასარგებლოდ, თუმცა ითვალისწინებს, რა თქმა უნდა, კანონი შესაბამის გამონაკლისსაც მესამე ნაწილში 402-ე მუხლში, რომ საკასაციო სასამართლოს შეუძლია გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი განხილვის გარეშეც და ამის თაობაზე აცნობებს მხარეებს.
რომ გვითხრათ კომიტეტს, თქვენ, როგორც უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე, როგორ ხედავთ სასამართლოს ამ დისკრეციულ უფლებამოსილებას.
მაია ვაჩაძე: ამ ნორმასთან დაკავშირებით ბევრი პოლემიკა არსებობდა. ეს ხომ არ არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლების პრინციპს. შესაბამისად, ამ მუხლთან დაკავშირებით იყო დისკუსიები და არის ორი წონადი პასუხი: ერთი ის, რომ ევროპული კონვენცია, როგორც ჩვენ მას ვუწოდებთ, მიუთითებს საქვეყნოობაზე, გადაწყვეტილების საქვეყნოდ გამოცხადებაზე, ხოლო საპროცესო კოდექსი მიუთითებს ზეპირი განხილვის გარეშე საქმის განხილვაზე. მაგრამ მოგეხსენებათ, რომ საკასაციო სასამართლო გახლავთ არა ფაქტების დამდგენი სასამართლო. ეს არის სამართლებრივი შეფასების გამკეთებელი სასამართლო, რომელიც აფასებს სამართლებრივად. თუ გვაქვს ფაქტებზე დავა, მაშინ უზენაესი სასამართლოს კომპეტენცია ამ კუთხით შეზღუდულია.
ოთარ კახიძე: ანუ თქვენ ამბობთ, რომ თუ სამართლებრივი შეფასება არის საკასაციო სასამართლოს მთავარი ფუნქცია, მაშინ გამოდის, რომ ზეპირი მოსმენა საერთოდ არ უნდა იყოს? რა შემთხვევაში უნდა იყოს ზეპირი მოსმენა და რა შემთხვევაში შეიძლება დაიხუროს.
მაია ვაჩაძე: თქვენ იცით, რომ ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში არის იდენტური საქმეები. ეს ერთი. მეორე, როდესაც მხარე ვერანაირ მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით ვერანაირ დამატებით საფუძველს ვერ მოგცემთ იმიტომ, რომ ეს არის კანონის განვრცობითი ან სისტემური განმარტება. ანუ მე ამ გადაწყვეტილებაზე უნდა გავაკეთო ის განმარტება, რომელიც კანონის მიზნიდანაა გამომდინარე, რომელიც განვრცობითია.
თუ მაინტერესებს, რას ითხოვს მხარე, მაშინ ჩავნიშნავ. თუ მაინტერესებს და ამ საკითხზე არ არის პოლემიკა ქვედა ინსტანციის სასამართლოებში, მე აუცილებალდ დავნიშნავ, მაგრამ როდესაც ამ საკითხზე პოლემიკა პირველი ინსტანციის სასამართლოში არის, როცა აპელაციის სასამართლოში ამ საკითხზე არის და პირველი ინსტანციის სასამართლომ გაიზიარა ერთი, აპელაციამ გაიზიარა მეორე და მე ახლა ან ერთი უნდა ვთქვა ან მეორე და ამაზე ყველაფერი შეჯერებულია, მე ზეპირ მოსმენას არ ვატარებ.
ახლა არის შემდეგი, როცა აშკარა საპროცესო დარღვევაა, არაფერი არ გამოასწორებს, ანუ ისეთი დარღვევაა, რომ მხარე სათანადო არ არის მოწვეული და შესაბამისად გადაწყვეტილება მიღებულია და მე არსებითს არც ვეხები, მე ეს გადაწყვეტილება უნდა გავაუქმო და დავაბრუნო ქვედა ინსტანციაში. ამ შემთხვევაშიც არ ვნიშნავ პროცესს.
აი, ეს ის ძირითადი სამი კრიტერიუმია, როცა მე პროცესს არ ვნიშნავ.
ოთარ კახიძე: თქვენ მონაწილეობდით რუსთავი 2-ის საქმის განხილვაში. ეს იყო ერთერთი ყველაზე მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის საქმე. ვგულისხმობ ამ საქმის მასშტაბს, გავლენას, ერთერთ ყველაზე რეიტინგულ მედიასაშუალებას ეხებოდა. ამავე დროს ეს საქმე იყო ფართო საერთაშორისო მონიტორინგის ქვეშ, ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და პოლიტიკური პარტიების მონიტორინგის ქვეშ. ანუ პრაქტიკულად ყველაზე რეზონანსული საქმე იყო, რომელიც კი განუხილავს უზენაეს სასამართლოს ბოლო წლების განმავლობაში.
ამასთან თქვენ ანუ საკასაციო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება, რომლითაც მთლიანად შეცვალა სამართლებრივი დასაბუთება პირველი ორი ინსტანციისგან განსხვავებით. თქვენ რა კრიტერიუმიც მოიყვანეთ, რომ თუ არ არის პოლემიკაო, პირველ-მეორე ინსტანციებში, პრაქტიკულად ამ საკითხზე მსჯელობა, პირველ-მეორე ინსტანციებში არც გამართულა იმ მიმართულებებზე, რაზეც თქვენ მიიღეთ გადაწყვეტილება. იქ იყო აბსოლუტურად სხვა შინაარსზე საუბარი, ფასის გამო ამორალურ ხელშეკრულებაზე, თქვენ წახვედით იძულების მიმართულებით. ამავე დროს, საკასაციო სასამართლო მოგეხსენებათ, რომ ცვლის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას მხოლოდ იმ ფარგლებში, რასაც მხარეები ითხოვენ. ამ შემთხვევაში კასატორი გახლდათ რუსთავი 2-ის მესაკუთრეები, ხოლო მოწინააღმდეგე მხარეს მოგებული ჰქონდა საქმე და ის არ ხდიდა სადაოდ იმ გარემოებებს, რაც სააპელაციო სასამართლომ გაითვალისწინა.
თუმცა, მიუხედავად ამისა, თქვენ შეცვალეთ სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება. მოიყვანეთ აბსოლუტურად ახალი ტიპის დასაბუთება. საქმე განიხილა დიდმა პალატამ და იყო თავისი შინაარსით ძალიან არაორდინალური საქმე და მიუხედავად ამისა, არ გამართეთ ზეპირი მოსმენა. რა იყო თქვენი მოტივაცია? იმ განმარტებიდან გამომდინარე, რაც მანამდე გააკეთეთ, რა შემთხვევაში ნიშნავთ ზეპირ მოსმენას. ამ შემთხვევაში რატომ გადაწყვიტეთ სხვაგვარად.
მაია ვაჩაძე: პირველი მინდა გითხრათ, მოცემულ ორ სამართლებრივ შეფასებაზე. ეს იყო იძულება თუ ეს იყო ამორალური გარიგება, ორივე ინსტანციის სასამართლოში, როგორც სარჩელში, ისე შესაგებელში, ისე სასამართლო პროცესის დროს, საუბარი იყო.
იძულება არ არის ფაქტი, ბატონო ოთარ, ჩვენ გავაკეთეთ განმარტება... ჩვენ გვაქვს რუსთავი 2-ის სასამართლო მეგობრის დასკვნა, სადაც წერია: "იძულება არ არის ფაქტი". იძულება არის სამართლებრივი შეფასება იმ ფაქტებისა, რომელიც ვალდებულია, მიუთითოს მოსარჩელემ, ხოლო მოპასუხემ უნდა ამტკიცოს, რომ ამ ფაქტებს იძულების მოტივით არ სჩადიოდა.
ოთარ კახიძე: იძულება არის ფაქტი, რომელსაც შემდგომ აქვს სამართლებრივი შეფასება და სამართლებრივი დატვირთვა. ანუ იძულებას ადგილი ჰქონდა, თუ არა? თავისთავად იძულების ფაქტს ადგილი ჰქონდა, თუ არა? რომელსაც შემდგომი სამართლებრივი შეფასება მოჰყვება, რა თქმა უნდა.
მაია ვაჩაძე: მე მოსამართლე ვარ და, ალბათ, რაღაც ამ დარგში დამეჯერება. ჩვენ უნდა შევთანხმდეთ, რა არის ფაქტები და რა არის კვალიფიკაცია და სამართლებრივი შეფასება. სადაც არ უნდა ნახოთ, რომელ სახელმძღვანელოშიც, გერმანული გინდათ, ფრანგული გინდათ, ქართული გინდათ, იძულება სამართლებრივი შეფასებაა ანუ არის კვალიფიკაციის ნაწილი. ეს არის შეფასება იმ ფაქტებისა, რომელიც უნდა და ვალდებულია წარადგინოს მოსარჩელემ და რომლის საწინააღმდეგო მოტივაცია უნდა წარადგინოს მოპასუხემ, რომ ეს ფაქტები, მართალია, იყო, მაგრამ იძულების მოტივით არ განხორციელებულა. მადლობა ამ შეკითხვისთვის იმიტომ, რომ ჩემს პორტფოლიოში სწორედ ეს შეცდომაა. შეცდომა არის სწორედ ის, რომ ჩვენ ერთმანეთისგან არ ვასხვავებთ ფაქტს და სამართლებრივ შეფასებას. თუ თქვენ ამბობთ, რომ იძულება ფაქტია, მე გადაწყვეტილებას კასაციაში ვერ მივიღებდი. აუცილებლად მე უნდა დამებრუნებინა ეს კასაციაში. კასაციაში ეს გადაწყვეტილება ვერანაირად ვერ მიიღებოდა, იძულება რომ იყოს ფაქტი. იმიტომ, რომ მე ის უნდა დამებრუნებინა.
ოთარ კახიძე: კი, უნდა დაგებრუნებინათ და არ დააბრუნეთ, ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილეთ და შეცვალეთ გადაწყვეტილება.
მაია ვაჩაძე: არა. ეს, რასაც თქვენ ამბობთ, დამიჯერეთ, სადაც გინდათ, ვისაც გინდათ, რომელ ექსპერტსაც გინდათ, ჰკითხეთ, რომ იძულება არის სამართლებრივი შეფასება
ოთარ კახიძე: გასაგებია, უბრალოდ, თქვენ ზეპირი მოსმენა არ გამართეთ. ამაზე პასუხი ვერ მივიღე. იმიტომ, რომ იძულება სამართლებრივი შეფასება კი არ არის, თუ იძულებას ჰქონდა ადგილი, ამას ვაძლევთ შემდგომ კონკრეტულ სამართლებრივ შეფასებას, თუ აიძულეს ვინმე, რომ ტელევიზია გადაეფორმებინა. ანუ თუ დაემუქრნენ, რომ თუ არ გადააფორმებ, მაშინ რაღაც დაგემართება, პრობლემები შეგექმნება... იძულებას კონკრეტული შინაარსი აქვს. ისე ნუ წარმოვაჩენთ საზოგადოების წინაშე, რომ თითქოს იურისპრუდენცია მოწყვეტილი იყოს ფაქტობრივ გარემოებებს. როგორ შეიძლება, იძულება არ იყოს ფაქტი?! როგორ შეიძლება, არ შედგეს იძულება, როგორც მოქმედება? როგორ შეიძლება იძულება დაცლილი იყოს შინაარსისგან?
მაია ვაჩაძე: ევროპის სასამართლოს გადაწყვეტილება იმავეს ამბობს დისკრიმინაციასთან მიმართებით. ამაზე არის არაერთი ევროპული გადაწყვეტილება, სადაც ამბობს...
ოთარ კახიძე: საქმე იყო, რომელ საქმეზეც პირველმა ორმა ინსტანციამ არ დაადგინა იძულების კონკრეტული ფაქტი, ან გნებავთ არ გააკეთა ამ ფაქტების სამართლებრივი შეფასება. თქვენ გააკეთეთ ეს სამართლებრივი შეფასება საკასაციო ინსტანციაში...
მაია ვაჩაძე: არ არის მართალი, რასაც ამბობთ.
ოთარ კახიძე: როგორ არა? ამორალურ გარიგებად მიიჩნიეს ფასის გამო, ხოლო თქვენ ჩათვალეთ, რომ იძულებას ჰქონდა ადგილი.
მაია ვაჩაძე: პასუხი გინდათ? მაშინ დამაცადეთ.
ოთარ კახიძე: თქვენგან მაინტერესებს, პირველმა და მეორე ინსტანციამ არ დაადგინა ის, რაც თქვენ დაადგინეთ. რატომ? საპროცესო სამართალი გეუბნებათ, რომ როგორც წესი, ტარდება ზეპირი მოსმენა, რატომ ჩათვალეთ, რომ აქ ზეპირი მოსმენა არ გჭირდებოდათ?
მაია ვაჩაძე: პირველ და მეორე ინსტანციაში მოსარჩელე მხარემ წარადგინა ფაქტები და მიუთითა, ამ ფაქტს ჰქონდა ადგილი, ამ ფაქტს ჰქონდა ადგილი, ამ ფაქტს ჰქონდა ადგილი. შესაბამისად, ჩემ მიმართ ამ ფაქტების საფუძველზე შეაფასე, რომ განხორციელდა ან იძულება, ან ამორალური გარიგება. მოპასუხე მიუთითებდა, რომ ეს იძულების მოტივით არ განუხორციელებია.
ოთარ კახიძე: ქალბატონო მაია, იძულება მოტივი არ ყოფილა. იურისტები ვართ, ერთმანეთს უნდა ვცეთ პატივი. იძულება არ შეიძლება იყოს მოტივი. არ არსებობს ეგეთი რამ. იძულებას ან ჰქონდა ადგილი, ან არ ჰქონდა. მოტივი არის ანგარება, მოტივი არის შურისძიება, მოტივი არის ეჭვიანობა. მოტივები სხვა არის სისხლის სამართალში. იძულება არის ზუსტადაც ფაქტი, რომ აიძულებს პირი, თუ არ აიძულებს.
მაია ვაჩაძე: არ არის იძულება ფაქტი.
ოთარ კახიძე: ქალბატონო მაია, აბა, რა არის?
მაია ვაჩაძე: არ არის და რა ვქნა ახლა?
ოთარ კახიძე: ქიბარ ხალვაშს ან აიძულეს ტელევიზიის გადაფორმება, ან არ აიძულეს.
მაია ვაჩაძე: იძულება არ არის ფაქტი. გეტყვით, რა არის ფაქტი ამ საქმეში. ფაქტი არის ის, რომ ქიბარ ხალვაში მიუთითებდა, რომ მის მიმართ განხორციელდა ტელევიზიის დათმობისთვის უკანონო მოქმედებები. უკანონო მოქმედებებში მიიჩნევდა მის მიმართ ზეწოლას ხელისუფლების ორგანოების მიერ. ფაქტებს ვასახელებ. შემდეგ მიუთითებდა, რომ აღნიშნული საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტი იყო ამერიკის დეპარტამენტის მიმოხილვაში, აღნიშნულზე შეფასება გააკეთა პარლამენტმა და თქვა, რომ იგი არის პოლიტიკურად დევნილი და გააკეთა გერმანიის სახელმწიფომ, რომელმაც თქვა, რომ ეს თავშესაფარი მიეცეს როგორც პოლიტიკურ დევნილს და ამ ყველაფრის, რაც განახორციელა, საფუძველი იყო სწორედ ამ ტელევიზიის დათმობისთვის განხორციელებული მოქმედებები.
მოცემულ შემთხვევაში ეს ფაქტების ტვირთი იკასრა მოსარჩელემ და ყველა ფაქტი მიუთითა. ახლა უნდა მოპასუხემ დაამტკიცოს, რომ იძულებას ადგილი არ ჰქონია და მერე, თუ ვერ დაამტკიცებს, მე უნდა შევაფასო, იძულებას ადგილი ჰქონდა თუ არა. ამიტომ იძულება არის სამართლებრივი კატეგორია.
ოთარ კახიძე: რატომ არ მოუსმინეთ მოპასუხეს? ან კასატორს რატომ არ მოუსმინეთ?
მაია ვაჩაძე: ამ სამართლებრივ კატეგორიაზე დავა, პოლემიკა, მიმდინარეობდა ორივე ინსტანციის სასამართლოებში. შესაბამისად, ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ეს გადაწყვეტილება, ეს არის იძულება, თუ ამორალური გარიგება, უნდა მიგვეღო ჩვენ თავად, ჩვენ უნდა შეგვეფასებინა.
ოთარ კახიძე: რატომ არ მოუსმინეთ მხარეებს, ქალბატონო მაია? ამაზე შეგიძლიათ მიპასუხოთ?
მაია ვაჩაძე: ეს ჩვენი დისკრეციაა, ბატონო ოთარ.
ოთარ კახიძე: ვიცი და მერე დისკრეცია როგორ უნდა გამოიყენოს სასამართლომ... ჩვენ უნდა დაგიჭიროთ მხარი, ან არ დაგიჭიროთ. დისკრეციულ უფლებამოსილებას, როგორც მოსამართლე, იყენებთ. ზეპირი მოსმენა არის წესი, რომელიც დგინდება. როცა გადაწყვიტეთ, რომ არ უნდა მოგესმინათ მხარეებისთვის, რატომ გადაწყვიტეთ ეს?
მაია ვაჩაძე: მე ნამდვილად არ ვიცი დანარჩენი ჩემი კოლეგების მოსაზრება. მე დავნიშნავდი, თუ არა ზეპირ მოსმენას ერთპიროვნულად რომ განმეხილა საკასაციო სასამართლოში, ამის პასუხი მაქვს - არ დავნიშნავდი.
ამის პასუხი ევროპის სასამართლომ თქვა თავის გადაწყვეტილებაში, იმ გადაწყვეტილებაში, რომელშიც დაუშვებლად ცნო ერთი ნაწილი და შემდეგ შეაფასა დანარჩენი საკითხები. მან თქვა, რომ ადგილი ჰქონდა სასამართლოზე და მის დამოუკიდებლობაზე შეტევას მასმედიის საშუალებით. მოცემულ შემთხვევაში, როგორც მოსამართლე გულწრფელად გეუბნებით, მე ზეპირ მოსმენას არ დავნიშნავდი იმიტომ, რომ მე მოსამართლე ვარ და მე გადავწყვეტ, ზეპირი მოსმენა, როდის დავნიშნო. თუ მე არ ვიქნები კარგ მდგომარეობაში, ისეთ მდგომარეობაში, რომ მივიღებ დამოუკიდებელ გადაწყვეტილებას, რომ მე ვიქნები უფრო ჩემ თავთან ასე ვთქვათ დარჩენილი და არ მექნება ზეგავლენა პრესისა და მასმედიის პლატფორმისა, მე, რა თქმა უნდა, ავირჩევ იმ გზას, სადაც უფრო დამოუკიდებელი, ზეწოლის გარეშე და, აი, ამ დაპირისპირების გარეშე ვიქნები.
პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტი უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის იმ 20 კანდიდატს უსმენს, რომლებიც პარლამენტს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ გადაუგზავნა. 7 ოქტომბერს კომიტეტი მოსამართლე მაია ვაჩაძეს უსმენს. ვაჩაძე 1984 წლიდან იუსტიციის სამინისტროში მუშაობდა. 1995 წელს ის გლდანი-ნაძალადევის რაიონული მოსამართლე გახდა, ხოლო 1999 წლიდან კი უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე.
