გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრი დევიდ კამერონი შოტლანდიელებისთვის რეფერენდუმის და საკუთარი მომავლის გადაწყვეტის უფლებას არ უარყოფს. თუმცა კამერონი და პირველი მინისტრი რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხზე ვერ თანხმდებიან – მაგალითად, თუ ვის აქვს რეფერენდუმის დანიშვნის უფლება. პრემიერის თქმით, 1999 წლის შოტლანდიის აქტის მიხედვით, კონსტიტუციურ საკითხებს ლონდონი წყვეტს და მხოლოდ მისი ნებართვის შემდეგ აქვს ედინბურგს რეფერენდუმის ჩატარების უფლება. სალმონდი უარყოფს ლონდონის კომპეტენციას რეფერენდუმის საკითხში. მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ ამ დებატს ბოლო არ უჩანს, ფაქტია, რომ არავის სურს რეფერენდუმი ჩატარდეს და ამის შემდეგ ლეგალური პრობლემები შეიქმნას, რაც შეიძლება ქაოსის მიზეზად იქცეს.
პარლამენტში შოტლანდიის წარმომადგენელმა უკვე ითავა იურიდიული და ტექნიკური საკითხების მოგვარება. ეს არც ისე მარტივი იქნება. საქმე არა უბრალოდ ლონდონ-ედინბურგს შორის კომპეტენციების შესახებ სამართლებრივ დავას ეხება. ამ საკითხს პოლიტიკური განზომილება აქვს, რომელსაც შეიძლება რეფერენდუმის შედეგზე გავლენა ჰქონდეს. სადავო საკითხთაგანი რეფერენდუმზე დასმული კითხვის ფორმაცაა. კამერონის თქმით, დასმული კითხვა მკაფიო უნდა იყოს, კი-არას ფორმატში: „გსურთ თუ არა შოტლანდია გამოვიდეს გაერთიანებული სამეფოდან და იყოს დამოუკიდებელი და სუვერენული ქვეყანა?”
სალმონდისთვის კითხვის ეს ვარიანტი მიუღებელია. მისი მომხრეთა რაოდენობა ამ მომენტისთვის რეფერენდუმში გასამარჯვებლად საკმარისი არ არის. უკანასკნელი გამოკითხვებით, რომელიც Yougov-მა გამოცემა The Sun-ისთვის ჩაატარა, შოტლანდიელების 33%-ს სურს დამოუკიდებლობა (ეს მაჩვენებელი შოტლანდიის ნაციონალური პარტიის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ 5%-ით გაიზარდა), მაშინ როცა 53%-ს გაერთიანებულ სამეფოში დარჩენა უნდა, 14%-ს კი ვერ გადაუწყვეტია. ინგლისსა და უელსში იმავე გამოკითხვით რესპონდენტთა 33% თვლიდა შოტლანდიის დამოუკიდებლობას საჭიროდ, 37% ეწინააღმდეგებოდა, 30%-ს კი გამოკვეთილი პოზიცია არ ჰქონდა.
რეფერენდუმში დამარცხება სალმონდისთვის და მისი პარტიისთვის ძალიან წამგებიანი იქნება. შესაბამისად, ის „კი-არა” კითხვის ფორმატის მომხრე არ არის. გასულ კვირას გამოქვეყნებულ რეფერენდუმის კანონმდებლობის პირველად ესკიზში მინისტრი კითხვის სხვაგვარად დასმას აპირებს. მის კითხვაზე პასუხებს შორის, დამოუკიდებლობასა და გაერთიანებულ სამეფოში დარჩენის ვარიანტებთან ერთად, კიდევ ერთი ვერსია, ე.წ. devolution max, იგივე მაქსიმალური დეცენტრალიზაცია, ფიგურირებს. ეს ვარიანტი გულისხმობს, რომ შოტლანდია გაერთიანებული სამეფოს ნაწილად დარჩება, თუმცა საშინაო, მათ შორის ფინანსურ, საკითხებშიც გაფართოებულ დამოუკიდებლობას მიიღებს. ლონდონის კომპეტენციაში თავდაცვა და საგარეო ურთიერთობები იქნება.
დეცენტრალიზაციის პროცესი დაახლოებით 10 წლის წინ დაიწყო. დღეს მთელ რიგ საკითხებს არა ვესტმინსტერის ცენტრალური პარლამენტი, არამედ შოტლანდიის, უელსის და ჩრდილოეთ ირლანდიის ადგილობრივი წარმომადგენლობითი ორგანოები წყვეტენ. შოტლანდიის პარლამენტის კომპეტენციაში შედის ისეთი საკითხები, როგორებიცაა სოფლის მეურნეობა, განათლება, გარემო, ჯანდაცვა, სასამართლო და პოლიცია, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები და ტრანსპორტი. თუმცა ამ ყველაფრის დაფინანსებას და ხარჯვის რაოდენობას ვესტმინსტერი განაგებს. ხარჯვის კონტროლთან ერთად ლონდონის კომპეტენციაში რჩება კონსტიტუციური საკითხები, თავდაცვა, საგარეო პოლიტიკა, ენერგეტიკა, იმიგრაცია, ვაჭრობა და სოციალური დაცვა.
შოტლანდიელების გარკვეულ ნაწილს შეიძლება მეტი დამოუკიდებლობა სურდეს. თუმცა სალმონდმა იცის, რომ ეს მნიშვნელოვან ეკონომიკურ ხარჯებთან იქნება დაკავშირებული, რაც ეკონომიკური სირთულეების პერიოდში შესაძლოა შოტლანდიელებისთვის მიუღებელი იყოს. ეს განსაკუთრებით საჯარო ვალს ეხება. გაერთიანებული სამეფოს ვალი 2014 წლისათვის 1.4 ტრილიონი ფუნტი იქნება. შოტლანდიაზე მთლიანი საჯარო ხარჯვის 10% მოდის, რაც მნიშვნელოვნად აღემატება შოტლანდიის მოსახლეობის წილს გაერთიანებულ სამეფოში. თუ შოტლანდიას საჯარო ვალი ისეთივე პროპორციით გადაეცემა, როგორც ის ბიუჯეტს იღებდა, მაშინ 2014 წელს დამოუკიდებლობის მიღების შემთხვევაში ქვეყნის ვალი 140 მილიარდი ფუნტი იქნება. ამასთან ერთად, შოტლანდიას მოუწევს 187 მილიარდი ფუნტის ოდენობის შოტლანდიის სამეფო ბანკის აქციების ეროვნული ბანკისგან შესყიდვა.
შოტლანდიის ნაციონალურ პარტიაში ფუნტის ზონის შექმნის იდეაც გაჩნდა, თუმცა ლონდონი შოტლანდიის დასასჯელად ამას არ დათანხმდება. გამორიცხული არ არის, ადამ სმიტისა და დევიდ ჰიუმის სამშობლოში ძველი შოტლანდიური ვალუტის დაბრუნება და მისი ოქროს ღირებულებაზე მიმაგრება გადაწყვიტონ. თუმცა, შოტლანდიის ნაციონალური პარტიის მემარცხენე ტენდენციების გათვალისწინებით, ეს ნაკლებსავარაუდოა.
საინტერესოა შოტლანდიის ევროკავშირში და NATO-ში გაწევრიანების საკითხი. ერთი ვარიანტით, ქვეყანა ავტომატურად გახდება ორივე ორგანიზაციის წევრი. ამგვარი პრეცედენტი ევროპის სხვა ქვეყნების ნაწილებისთვის, რომელთაც დამოუკიდებლობა სურთ – მაგალითად, ბასკეთისთვის ან კატალონიისთვის – შეიძლება წამახალისებელი აღმოჩნდეს. შესაბამისად, შოტლანდიის ავტომატური გაწევრიანება ზოგიერთი წევრი ქვეყნის, მაგალითად, ესპანეთის, ინტერესებს ეწინააღმდეგება. ეს იმას ნიშნავს, რომ მას წევრობაზე განაცხადის შეტანა მოუწევს.
დამოუკიდებლობის ასეთი სიძვირის გამო, შოტლანდიელებმა, შესაძლოა, გაერთიანებულ სამეფოში დარჩენა ამჯობინონ. ამიტომ სრული დამოუკიდებლობის ნაცვლად სალმონდს სურს მხოლოდ იმ საკითხებზე სუვერენიტეტის მოპოვება, რომლებიც მძიმე ეკონომიკურ ხარჯებთან არ იქნება დაკავშირებული. თუმცა ზუსტად რას გულისხმობს მაქსიმალური დეცენტრალიზაციის ვერსია, ჯერჯერობით უცნობია და რეფერენდუმის საკითხის დადებითად გადაწყვეტის შემთხვევაში, შოტლანდიის პარლამენტისათვის გადასაცემი უფლებები, სავარაუდოდ, მოლაპარაკების საგანი გახდება.
ლონდონსა და ედინბურგს შორის კიდევ ერთი უთანხმოების მიზეზი რეფერენდუმის დროა. სალმონდის მიერ შეთავაზებული რეფერენდუმის თარიღი, 2014 წლის შემოდგომა, ლონდონისთვის მიუღებელია. კამერონის თქმით, რეფერენდუმის ასე გადავადება, ისედაც რთულ ეკონომიკურ პერიოდში, შოტლანდიის და მთლიანად გაერთიანებული სამეფოს ეკონომიკას აზიანებს. ამასთან ერთად, გავრცელებული აზრით, სალმონდს სურს რეფერენდუმი ბანოკბერნის ბრძოლის, რომლის შედეგადაც შოტლანდიამ ინგლისისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა, 700 წლისთავს დაამთხვიოს. ამით ის შოტლანდიელებისთვის ემოციურ გარემოს შექმნის. შემდეგი ორი წელი სალმონდს საკუთარი მომხრეების რაოდენობის გასაზრდელადაც დასჭირდება. ამის თავიდან ასაცილებლად კამერონი რეფერენდუმის რაც შეიძლება მალე ჩატარებას ითხოვს – სავარაუდოდ, შემდეგი 18 თვის განმავლობაში.
შოტლანდიის გამოყოფას მნიშვნელოვანი გავლენა ექნება სამეფოს ეკონომიკურ და სამხედრო სფეროებზე. პირველ რიგში, შოტლანდიის „დაკარგვა” გაერთიანებულ სამეფოს პრესტიჟს დაუკარგავს. NATO-ში კი სამეფო ლიდერის პოზიციებს დათმობს. შოტლანდიაში განლაგებულ ბრიტანეთის შეიარაღებულ ძალებსა და ბირთვული იარაღის ბედზეც დებატები იქნება. საუბრობდნენ გაეროს უშიშროების საბჭოში გაერთიანებული სამეფოს მუდმივი ადგილის დაკარგვის შესახებაც. თუმცა, როგორც რუსეთის პრეცედენტი აჩვენებს, რომელიც საბჭოთა კავშირის სამართალმემკვიდრედ აღიარეს, გაერთიანებულ სამეფოს ეს საშიშროება ნაკლებად ემუქრება.
არანაკლებ მნიშვნელოვანი საკითხი ჩრდილოეთ ზღვის ნავთობია. სალმონდის მტკიცებით, დამოუკიდებლობის შემთხვევაში, ნავთობის 95% შოტლანდიის იქნება. თუმცა ინგლისის მიერ ამ საბადოებში დიდი რაოდენობით თანხაა ინვესტირებული. ამასთან ერთად, ტერიტორიული წყლების შესახებ წარმოქმნილმა დავებმა შეიძლება შოტლანდიის წილი აღნიშნულ ნავთობში მნიშვნელოვნად შეამციროს.
შოტლანდია რეფერენდუმის ჩატარებისთანავე ავტომატურად დამოუკიდებელ ქვეყნად არ იქცევა. რეფერენდუმის შემდეგ შოტლანდიის პარლამენტსა და ვესტმინსტერს შორის ხანგრძლივი მოლაპარაკებები დაიწყება, რომელიც შესაძლოა რამდენიმე წელი გაგრძელდეს.
