გასულ თვეს საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივი გამოსვლა დაიწყო. ინფლაციური რისკების და მასთან დაკავშირებული გამოწვევების მიუხედავად, სებ-მა რეფინანსირების განაკვეთი გასული თვის 10 მაისს 10.5%-მდე შეამცირა, ხოლო 21 ივნისს იგი უცვლელად დატოვა.
რა არის რეფინანსირების განაკვეთი?
ეროვნული ბანკის მიერ ფულის მასის ზრდის მთავარი შემაკავებელი მექანიზმი მონეტარული პოლიტიკის, იგივე რეფინანსირების განაკვეთის ცვლილებაა. რეფინანსირების განაკვეთი იმ პროცენტულ მაჩვენებელს აღნიშნავს, რომელშიც ეროვნული ბანკი კომერციულ ბანკებს სესხს აძლევს.
იმის გათვალისწინებით, რომ ეროვნული (ცენტრალური) ბანკების მთავარი ფუნქცია ქვეყანაში ფასების სტაბილურობის შენარჩუნებაა, ინფლაციის მართვის პირობებში, რეფინანსირების განაკვეთის ცვლილება/უცვლელად დატოვება ეროვნული ბანკის ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტია. მაგალითად, როდესაც ეროვნული ბანკი რეფინანსირების განაკვეთს ზრდის, ეს კომერციული ბანკების რეზერვების გაზრდისკენ უბიძგებს, იზრდება ლარში სესხებზე საპროცენტო განაკვეთიც, რის შემდეგაც ბანკები მომხმარებლებზე ნაკლებ სესხებს გასცემენ და ეკონომიკაში ფულის მასა იკლებს. ამ პროცესის საბოლოო შედეგი კი საქონელსა და მომსახურებაზე მოთხოვნის შემცირება, შესაბამისად, ფასების ზრდის, ინფლაციის შეჩერებაა.
იმის გათვალისწინებით, რომ მონეტარული პოლიტიკის ცვლილებას ეკონომიკასა დ ადამიანების მიერ გადაწყვეტილებების მიღების ტენდენციებზე მყისიერი გავლენა არ აქვს, მონეტარული პოლიტიკის შემუშავებისას მნიშვნელოვანია არა მიმდინარე, არამედ პროგნოზირებული ინფლაცია.
"მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ცვლილება ეკონომიკაზე გავლენას ეტაპობრივად ახდენს და მისი ეფექტი სრულად 4-6 კვარტალში რეალიზდება". – ვკითხულობთ საქართველოს ეროვნული ბანკის ოფიციალურ ვებგვერდზე.
თუ პროგნოზირებული ინფლაცია მიზნობრივ დონეს აღემატება, ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას ამკაცრებს, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ საპროგნოზო ინფლაცია მიზნობრივ მაჩვენებელს ჩამორჩება, ბანკი მონეტარული პოლიტიკას ამსუბუქებს.
მონეტარული პოლიტიკის მიმდინარე ტენდენციები
საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა რეფინანსირების განაკვეთი 21 ივნისის სხდომაზე 10.5%-ზე დატოვა. 2022 წლის მარტიდან წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში რეფინანსირების განაკვეთი უცვლელი, 11% იყო, თუმცა, მიმდინარე წლის 10 მაისს სებ-მა მისი 0.5%-ით შემცირების გადაწყვეტილება მიიღო.
მონეტარული პოლიტიკის შემსუბუქებას ეროვნული ბანკი ინფლაციის შემცირებული ტენდენციებით ხსნის. კერძოდ, სებ-ის 10 მაისის განცხადებით, ინფლაციური ტენდენციებისა და პროგნოზის გათვალისწინებით, სებ-მა გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივი გამოსვლა დაიწყო.
"თუმცა, აქვე აღსანიშნავია, რომ, პოზიტიური ტენდენციების მიუხედავად, გაურკვევლობა კვლავ მაღალია. ამ ეტაპზე, ხელფასი-ფასის სპირალის განვითარების ცალსახა ნიშნები არ შეიმჩნევა, თუმცა პროდუქციის ერთეულზე პერსონალის ხარჯი გაზრდილია, რაც შრომის ბაზრის მხრიდან ინფლაციურ ზეწოლას კვლავ საყურადღებო ფაქტორად ტოვებს. ამავდროულად, ერთ-ერთ მთავარ რისკად რჩება გეოპოლიტიკური მდგომარეობაც. აქედან გამომდინარე, მაღალი გაურკვევლობის პირობებში, მოსალოდნელია, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემცირებას მხოლოდ ნელი ტემპით განაგრძობს.
საქართველოს ეროვნული ბანკი მიმდინარე ეკონომიკურ პროცესებსა და საფინანსო ბაზრებს უწყვეტ რეჟიმში აკვირდება და ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად მის ხელთ არსებულ ყველა ინსტრუმენტს გამოიყენებს". – ნათქვამია სებ-ის განცხადებაში.
ეროვნული ბანკის აღნიშნული გადაწყვეტილება PMC კვლევითმა ცენტრმა ახლად გამოქვეყნებულ კვლევაში შეაფასა. კვლევა მიმდინარე წლის მეორე კვარტლის შესაბამის ეკონომიკურ კლიმატს აანალიზებს. კვლევაში მიმოხილულია ეკონომისტების შეფასებები ისეთ მაკროეკონომიკურ ინდიკატორებზე, როგორებიცაა მთლიანი შიდა პროდუქტი, გაცვლის კურსი, ინფლაცია, მონეტარული პოლიტიკა და ასევე, სამუშაო ძალის ბაზარზე რუსეთ-უკრაინის ომის გავლენა. კვლევაში აღნიშნულია, რომ სებ-ის მიერ მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემცირების გადაწყვეტილებას გამოკითხული ეკონომისტების თითქმის 90% ეთანხმება.
"გამოკითხულთა უმრავლესობა (90%) ამ გადაწყვეტილებას სრულად ეთანხმება (37%), ან ეთანხმება (53%). სრულად არცერთი მათგანი არ ეწინააღმდეგება სებ-ის გადაწყვეტილებას 2023 წლის მაისში მონეტარული პოლიტიკის ოდნავ შერბილების შესახებ". – ვკითხულობთ PMC-ის კვლევაში.
აღსანიშნავია, რომ წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში რეფინანსირების უცვლელ (11%) ნიშნულზე შენარჩუნება ქვეყანაში ორნიშნა ინფლაციის არსებობით აიხსნებოდა.
სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ინფორმაციით, 2023 წლის ივნისში, წინა თვესთან შედარებით, ინფლაციის დონე 0.7%-ით შემცირდა და წლიურმა ინფლაციის დონემ საქართველოში 0.6% შეადგინა. იმის გათვალიწინებით, რომ ინფლაციას კლების ტენდენცია აქვს, რაციონალურია, ვივარაუდოთ, სებ-მა მონეტარული პოლიტიკის შემსუბუქების ტენდენცია კვლავ განაგრძოს.
რეზერვები და მონეტარული პოლიტიკა
ცენტრალური ბანკები ეკონომიკაში ფულის რაოდენობის გასაზრდელად ან შესამცირებლად იყენებენ რამდენიმე მეთოდს, რომელთაგან რეფინანსირების განაკვეთის ცვლილება ერთ-ერთია. ზოგადად, სებ-ს ინფლაციასთან საბრძოლველად შეუძლია მიმართოს ისეთ გზებს, როგორებიცაა კომერციული ბანკებისთვის სარეზერვო მოთხოვნების ცვლილები, მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთები დისკონტის განაკვეთის შემცირებით (ან გაზრდით). სებ-ს ასევე შეუძლია ღია ბაზრის ოპერაციების ჩატარება, რითაც ქვეყნის ეკონომიკაში ფულის მიწოდების კონტროლი შეუძლია. კერძოდ, ღია ბაზრის ოპერაციების ფარგლებში ცენტრალური ბანკი ყიდის/ყიდულობს სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებს. თუ ეროვნულ ბანკს სურს, გაზარდოს ფულის მიწოდება, ის ყიდულობს სახელმწიფო ობლიგაციებს, რაც ფულის მასის ზრდას, შესაბამისად, ინფლაციის ზრდას იწყობს ხელს.
ჯერ კიდევ 11 მაისს სებ-ის ვიცეპრეზიდენტი, არჩილ მესტვირიშვილი ადასტურებდა, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკის სავალუტო რეზერვები ისტორიულ მაქსიმუმზე იყო. მისი თქმით, პირველი კვარტლის განმავლობაში სებ-მა $460 მილიონი იყიდა და შესაბამისად რეზერვებმა $5.1 მილიარდი შეადგინა.
“რეზერვების ადეკვატური დონე აუცილებელია გრძელვადიანი მაკროეკონომიკური სტაბილურობისთვის, როდესაც ბაზარმა მოგვცა საშუალება, შევიძინეთ რეზერვები". – აღნიშნავდა მესტვირიშვილი.
ეროვნული ბანკების მიერ რეზერვების შეძენა, რეალურად, მონეტარული პოლიტიკის შემსუბუქებას გულისხმობს. მიმდინარე წლის პირველ კვარტალში, სებ-ი ამბობდა, რომ მკაცრ მონეტარულ პოლიტიკას რეფინანსირების განაკვეთის უცვლელად დატოვებით აგრძელებდა, პარალელურად, კი რეზერვებს ყიდულობდა. მაშინ როცა რეფინანსირების განაკვეთის უცვლელად დატოვება ინფლაციის შემცირებისკენ იყო მიმართული, რეზერვების გაფართოება ინფლაციის ზრდას უწყობდა ხელს. სებ-ის ეს ორი ურთიერთგამომრიცხავი ქმედებები, რეალურად, ინფლაციასთან ბრძოლის პირობებში ერთმანეთის ეფექტებს ანეიტრალებდა, რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში სებ-ის მიზანთან წინააღმდეგობაში მოდიოდა.
რეფინანსირების განაკვეთი და გაცვლის კურსი
გარდა ლარში სესხებზე საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებისა, რეფინანსირების განაკვეთის ცვლილება ეკონომიკაზე გავლენას გაცვლის კურსზე ზემოქმედებითაც ახდენს. მაღალი საპროცენტო განაკვეთის პირობებში, ქვეყანაში გაცვლის კურსის ზრდაა მოსალოდნელი. ამის მიზეზი ისაა, რომ მაღალი საპროცენტო განაკვეთის არსებობისა და აქტივების დივერსიფიკაციის შესაძლებლობების გამო ქვეყანა უცხოური ინვესტორების მხრიდან კაპიტალის დაბანდებისთვის მიმზიდველი ხდება, რაც ლარზე მოთხოვნის ზრდას, შესაბამისად, მის გამყარებას იწვევს. ამის საპირისპიროდ, როდესაც ქვეყანაში დაბალ საპროცენტო განაკვეთია, მცირდება ინვესტორების მხრიდან კაპიტალის დაბანდების სტიმული, რაც ლარზე მოთხოვნას, შესაბამისად, მის მსყიდველობით უნარს ამცირებს.
ლარის კურსის შემცირების ტენდენცია ემთხვევა რეფინანსირების განაკვეთის შემცირებას. 10 მაისს ეროვნული ბანკის მიერ რეფინანსირების განაკვეთის შემცირების შემდეგ, ლარი დოლართან მიმართებით 4.64 თეთრით გაუფასურდა, ხოლო ევროსთან – 2.77 თეთრით. 10 მაისის ვაჭრობის შედეგად, ერთი დოლარის ოფიციალური გაცვლითი კურსი 2.5294 ლარი, ხოლო ერთი ევროსი – 2.7707 ლარი იყო.
აღსანიშნავია, რომ ლარმა გაუფასურება სებ-ის 21 ივნისის გადაწყვეტილების შემდეგ განაგრძო. კერძოდ, 22 ივნისის მდგომარეობით ლარი დოლართან მიმართებით 0.12 თეთრით გაუფასურდა, ხოლო ევროსთან – 2.69 თეთრით. 22 ივნისის ვაჭრობის შედეგად, ერთი დოლარის ოფიციალური გაცვლითი კურსი 2.6260 ლარი, ერთი ევროსი კი – 2.8891 ლარი იყო.
რომ შევაჯამოთ, იმის გათვალისწინებით, რომ მიმდინარე წლის ივნისში ინფლაციის ტემპი შემცირებას განიცდის, შეიძლება, ვივარაუდოთ, რომ სებ-მა რეფინანსირების განაკვეთი კვლავ უცვლელად დატოვოს ან კიდევ უფრო შეამციროს, რასაც პირდაპირი შედეგი ექნება მასზე მიბმულ სესხის საპროცენტო განაკვეთზეც. ამაზე საბოლოო პასუხი მიმდინარე წლის 2 აგვისტოს გვექნება – ანუ როდესაც ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი შემდგომ სხდომაზე შეიკრიბება.
