სპორტი რომ სოციოლოგიური კვლევის საგანია, ამაზე ბევრი დაწერილა. ქალთა მონაწილეობა (არათანასწორი ანაზღაურება) და მასკულინურობის პრობლემა სპორტში, კლასობრივი გრადაცია, რასიზმი და სპორტის იდეოლოგიზება იმ საკითხთაგან მცირე ჩამონათვალია, რასაც თანამედროვეობის გავლენიანი სოციოლოგები პიერ ბურდიე, ლოიკ ვაკო, ნორბერტ ელიასი და სხვები იკვლევდნენ. მაგალითად, პოსტკოლონიალიზმის ტრინიდადელი მკვლევარი სირილ ჯეიმსი კრიკეტს ძველი სოციალური სისტემის შენარჩუნებაში ადანაშაულებდა, რომელიც კარიბული ქვეყნების საზოგადოებებში მონობის კოლექტიური მეხსიერების შემნახველი სოციალური აქტივობის ფორმა იყო, ბურდიეს ტერმინოლოგიით „კლასობრივი ჰაბიტუსის“ მატარებელი.
დღევანდელობას თუ შევხედავთ, პოლიტიკური კონტექსტი და ჯგუფების ძალაუფლების ინტერესები თან ახლავს ფეხბურთსაც: ესპანური ელ-კლასიკო (ბარსელონა-რეალის დაპირისპირება ფეხბურთში) განუყოფელია კატალონიური სეპარატიზმის თემისაგან, ისევე როგორც რელიგიური ნაციონალიზმის და სეპარატიზმი/იუნიონიზმის თემა თან სდევს გლაზგოს „რეინჯერსისა“ და გლაზგოს „სელტიკის“ დერბის.
პიერ ბურდიეს მსჯელობა რომ ერთ წინადადებაში შევაჯამოთ და სპორტზე განვაზოგადოთ, შეგვიძლია სპორტი განვიხილოთ როგორც საზოგადოების მოთხოვნა-მიწოდება გართობის ემოციაზე. საზოგადოებას აქვს რაღაც დაკვეთა გართობაზე, სპორტი ამ სოციალურ მოთხოვნას აკმაყოფილებს (ან ვერ აკმაყოფილებს). თამაში კი, როგორც პროცესი, ერთგვარად მოითხოვს, უფრო ცივილიზებულმა „მე“-მ სძლიოს ინსტინქტურ „მე“-ს, ფროიდისეული ტერმინებით რომ ვიმსჯელოთ. ეს ყველაფერი მარტივია და გასაგები. ახლა ქართულ რეალობას დავუბრუნდეთ.
ქართული ფანობანას თემის ირგვლივ რამის დაწერა ჯერ კიდევ 2014 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის შემდეგ მინდოდა. მაშინ ვნახე თუ როგორ განიცდიდნენ ევროპული თუ სამხრეთამერიკული ეროვნული ნაკრებების ქართველი ქომაგები „მათი“ ნაკრებების წარმატებასა თუ წარუმატებლობას, პირველ პირში საუბრობდნენ მოგება/წაგებაზე და ჩვენთვის ესოდენ დამახასიათებლად, განსხვავებული აზრის მქონე გულშემატკივრები ერთმანეთს გინებით ამკობდნენ. მაშინ ამ თემაზე არაფერი დავწერე. მარტივი ახსნა მოვუძებნე: საქართველოს ნაკრები ფეხბურთში არ თამაშობს მსოფლიო ჩემპიონატს, შესაბამისად, ხალხიც სხვადასხვა ნაკრების ქომაგობით ირთობს თავს და მორჩა-მეთქი!
თუმცა მთავარი შეკითხვა გამიჩნდა დღეს, როცა კიდევ ერთხელ ვნახე გერმანიის ნაკრების თბილისში სტუმრობით გადარეული ქართველი ქომაგები. ასევე „შთამბეჭდავი“ იყო გერმანიის ნაკრების დახვედრა ღამით, სადაც მათი ფანკლუბის მრავალრიცხოვანი ქართველი ქომაგები, გერმანული დროშებით შემკულნი, ინტერვიუში ამბობდნენ, რომ „მათმა“ გერმანიამ უნდა აიღოს საქართველოსთან დაგეგმილი 3 ქულა.
ისმება შეკითხვა: რატომ ახდენს ჩვენი თანამემამულეების ნაწილი უცხო ქვეყნის ნაკრებთან უფრო მეტ ემოციურ იდენტიფიკაციას, ვიდრე თუნდაც სუსტ საკუთარ ნაკრებთან? ცხადია, ვისაც რომელ ნაკრებს უნდა, იმას უქომაგოს და, რა თქმა უნდა, მშვიდობიან/არაძალადობრივ ქომაგობაში დასაძრახი არაფერია. სოციოლოგიური (თუ არა ღრმა ფსიქოლოგიური) საკითხია საკუთარი ქვეყნის ნაკრების წინააღმდეგ უცხო ქვეყნის ნაკრების გულშემატკივრობა.
ამ საფეხბურთო „სტოკჰოლმის კომპლექსის“ შემყურეს, მონტენეგროელი ფილოსოფოსის ჯონ პლამენაცის მოკლე ესე მაგონდება, სადაც იგი საუბრობს პოსტკოლონიური საზოგადოებებისთვის დამახასიათებელ არასრულფასოვნების კომპლექსზე, რომელიც ოქსიდენტის (იმ შემთხვევაში დასავლური კოლონიზატორების) მიმართ ისტერიული მიმბაძველობით და, ამავდროულად, მისი შიშით (ზოგჯერ ზიზღითაც) ხასიათდება. ის რომ ვიღაც ახალგაზრდა ფეხებში უვარდება ბასტიან შვაინშტაიგერს, ტრაგიკული არ არის. ტრაგიკული უფრო ის არის, რომ საკუთარი ქვეყნის ნაკრების ქომაგობა „გვიტყდება“ იმიტომ, რომ გვაქვს ოქსიდენტის მიმართ ამბივალენტური დამოკიდებულება, რაც ამ შემთხვევაში საკუთარი არასრულფასოვნებით არის განპირობებული.
ჩვენს მსგავს ე.წ. დაგვიანებულ ერებს, სადაც არ მოხდა განმანათლებლობის იდეების ინტერნალიზაცია (იხ. პლესნერი; ჯგერენაია), გააჩნიათ, რასაც პლამენაცი უწოდებს, კულტურული არასრულფასოვნების კომპლექსი. გგონია, ან იცი, რომ დიალექტიკურ „სხვაზე“ ნაკლები ხარ და რეალურად ამის დასაფარად ეთაყვანები ამ დიალექტიკურ „სხვას“. ფანობანაც ამ კომპლექსის ილუსტრაციაა. ის რომ (უცხოელების წინაშე) გვეამაყება 80-იანი წლების თბილისის „დინამო“, „კოსმოსში გაგზავნილი ‘ჩაკრულო’“, „ტოლერანტული ლესელიძის ქუჩა“ და „ვეფხისტყაოსანი“, არ ნიშნავს საკუთარი კულტურის, როგორც სოციალური არტეფაქტის დაფასებას. ეს კონფორმიზმია და კულტურული არასრულფასოვნების კომპლექსი, რაც, თავის მხრივ, საზოგადოებაში სახელმწიფოებრიობის იდეის ინტერნალიზაციის პრობლემაზე მიუთითებს.
