„დასავლეთში ყველას ჰგონია, რომ უბედური ბავშვი ვიყავი, მე კი ეს დრო ძალიან ბედნიერად მახსენდება. ინტენსიური ბავშვობა მქონდა, ბევრი მეგობარი მყავდა და ამან დიდი როლი ითამაშა ჩემს ცხოვრებაში”, – ასე იწყებს საქართველოში გატარებული ადრეული ბავშვობის წლებზე საუბარს ლიზა ბათიაშვილი, თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე მოთხოვნადი მევიოლინე. ის თბილისში, მუსიკოსების ოჯახში დაიბადა და დაკვრაც საქართველოში, როგორც თავად ამბობს, მამის მოსწავლეების მიბაძვით დაიწყო. ოჯახი საცხოვრებლად გერმანიაში 90-იანი წლების დასაწყისში გადავიდა და ლიზამაც საბოლოოდ სწორედ ამ ქვეყანაში გააკეთა პროფესიული არჩევანი – გამხდარიყო მუსიკოსი.
ლიზა შეგრძნებების მუსიკოსია, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ ძალიან ახალგაზრდაა, მისი სახელი ხარისხთან ასოცირდება. მას მსოფლიოში როგორც ღრმა და მგრძნობიარე მუსიკოსს იცნობენ. ეპატიჟებიან უდიდეს სცენებზე, უდიდეს მუსიკოსებთან ერთად გამოსასვლელად. ბავშვობა ყველაზე დიდ კვალს ტოვებს ადამიანის ცნობიერებაში, ამიტომ მასთან საუბარი ადრეული წლების მოგონებით დავიწყეთ:
„ბავშვობის ყველაზე მძაფრი მოგონებები უკავშირდება მამაჩემს, მის კონცერტებს, ბავშვებს, რომლებიც მასთან სამეცადინოდ დადიოდნენ. თოჯინებს, რომელიც უცხოეთიდან ჩამოჰქონდა ჩემთვის. ამ სათამაშოებთან დიდ დროს ვატარებდი და სწორედ მაშინ დავიწყე ფიქრი და გაცნობიერება, რომ დასავლეთში, სადაც ამ თოჯინებს ამზადებდნენ, რაღაც განსაკუთრებული ხდებოდა.
ძალიან საინტერესო დროს დავიბადე. ეს იყო საბჭოთა კავშირისა და კომუნიზმის ბოლო წლები, გარდატეხის პერიოდი, როცა ეს ყველაფერი დაინგრა. მაშინ 10 წლის ვიყავი, და მძაფრად მახსოვს საქართველოს ინტენსიური ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის, ცხრა აპრილი. გერმანიაში გადმოსვლის შემდეგ, პოლიტიკა საერთოდ ამოვარდა ჩემი ცხოვრებიდან, რადგან აქ ამ თემით ძალიან ცოტა ადამიანი ინტერესდება. თუმცა ადაპტირების პერიოდი რთულად გავიარეთ. განსაკუთრებით მძიმე იყო ეს ჩემი მშობლებისთვის და მე ამას ვგრძნობდი. ძალიან გვენატრებოდა ქართული კლიმატი და სითბო, ადამიანური ურთიერთობები. გერმანული ცხოვრების სტილი ქართულისგან ძალიან განსხვავდება და ჩვენ მოუმზადებლები აღმოვჩნდით ამისთვის”.
ქვეყანა, სადაც დღემდე ცხოვრობთ (გერმანია), გამორჩეულია თავისი მუსიკალური ტრადიციებით. ბევრ სხვადასხვა ეროვნებისა და სკოლის კოლეგასთან გიწევთ კონტაქტი: ქართველი მუსიკოსების ოჯახში გაიზარდეთ და თქვენი მეუღლეც – ფრანსუა ლელუ ცნობილი ფრანგი ჰობოისტია. რა განასხვავებს საბჭოთა მუსიკალურ სკოლას დასავლური სკოლებისგან, რა ისწავლეთ გერმანიაში ისეთი, რისი საშუალებაც, შესაძლოა, საქართველოში არ მოგცემოდათ?
„საერთოდ, თავიდანვე უფრო ევროპული ტიპი ვიყავი, რადგან საბჭოთა დაკვრის სტილი, მაინცდამაინც, არ მომწონდა. მიუხედავად იმისა, რომ ის საფუძველი, რომელიც ჩემმა პირველმა პედაგოგმა, მამაჩემმა მომცა, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. საბჭოთა სკოლას ჰქონდა ძალიან ძლიერი ტექნიკური ბაზა, მაგრამ რაც შეეხება კლასიკური რეპერტუარის ინტერპრეტაციას: მოცარტი, ბრამსი, ბეთჰოვენი – ეს ყველაფერი, ფაქტობრივად, დასავლეთში ვისწავლე, მუსიკის აქაური აღქმა აბსოლუტურად განსხვავდება საბჭოურისგან. რა თქმა უნდა, დიდი დრო დამჭირდა იმისთვის, რომ ჩემი სტილი მეპოვა, მაგრამ ვგრძნობდი, აქ იყო ამ კომპოზიტორების სამშობლო. მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვობიდან ვუკრავდი, იყო პერიოდი, როდესაც მე ასი პროცენტით არ ვიყავი დარწმუნებული, სამომავლოდ რა არჩევანს გავაკეთებდი. მაგრამ მუსიკოსებმა და პედაგოგებმა, რომლებსაც აქ შევხვდი, გამიადვილეს მიმეღო გადაწყვეტილება, რომ ვიოლინოზე დაკვრა გამეგრძელებინა”.
მუსიკის ტექნიკური მხარისა და მუშაობის პროცესისადმი მიდგომა როგორია? არის თუ არა ევროპაში სავალდებულო ბავშვებისთვის ხშირად რვა საათის განმავლობაში მეცადინეობა, როგორც ეს პოსტსაბჭოთა ქვეყნების სკოლებშია მიღებული, მიუხედავად იმისა, რომ მოზარდებისთვის და მცირე ასაკის ბავშვებისთვის ამხელა დატვირთვა არ შეიძლება?
„არა, ასე არ არის. საერთოდ, ჩემს ბავშვობაში იმდენად იყო დაყოფილი მუსიკა და ტექნიკა ერთმანეთისგან, მხოლოდ გერმანიაში მივხვდი, რომ ეს ყველაფერი ერთად უნდა იყოს. ერთი მუსიკალური აზრიდან გამოდის საერთოდ ტექნიკური ფლობაც. აქ, რა თქმა უნდა, ბევრად უფრო ნაკლებ დროს ანდომებს ხალხი მეცადინეობას, მაგრამ ბევრად უფრო გამიზნულად. საბედნიეროდ, დროც ძალიან შეიცვალა. ჩემს ბავშვობაში ძალიან განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან საბჭოთა, ევროპული, აზიური, ამერიკული სკოლები. ახლა ხალხი იმდენს მოგზაურობს, რომ განსხვავებული ხელწერა თვალშისაცემი აღარ არის და ვფიქრობ, რომ ეს ძალიან კარგია: ჩვენ აღარ გვაქვს სკოლები, გვყავს მუსიკოსები, რომლებმაც ყველგან რაღაც ისწავლეს”.
ინსტრუმენტები, რომლებსაც ანდობენ, ასევე გამორჩეულებია. წლების განმავლობაში ანტონიო სტრადივარის ვიოლინოთი გამოდიოდა სცენაზე. ის ინსტრუმენტი კი, რომელიც ცოტა ხნის წინ გადასცეს, სტრადივარის თანამედროვე, ლეგენდარული სიმებიანი საკრავების ოსტატის – ჯუზეპე გუარნერის დამზადებული ვიოლინოა. გარდა იმისა, რომ გასაოცარ ჟღერადობას გამოსცემს, ასეთ ისტორიულ ინსტრუმენტებზე დაკვრა, ლიზას თქმით, მუსიკოსისთვის გაორმაგებული პასუხისმგებლობაა:
„რამდენიმე სტრადივარიზე მაქვს დაკრული და შემიძლია ვთქვა, რომ რაც უფრო კარგ ვიოლინოზე უკრავ, მით მეტი გაქვს სამუშაო, რადგან თვითონ ინსტრუმენტი გთხოვს მეტს. გუარნერი, რომელზეც ახლა ვუკრავ, ჩემთვის კიდევ უფრო საინტერესოა. ვფიქრობ, ეს ის ინსტრუმენტია, რომელიც უფრო წინ წამიყვანს. ასეთი ვიოლინო მუსიკოსს ეხმარება, რომ ასი პროცენტით გამოხატოს საკუთარი ნიჭი, გრძნობები, ფერებს მატებს შენს შესრულებას და, ამასთან, მსმენელს საშუალებას აძლევს, სასიამოვნო ჟღერადობას უსმინოს”.
ბერლინის ფილარმონიის ორკესტრის კოლექტივი არის მაჩვენებელი იმისა, თუ როგორ შეუძლია გენიალურ ხალხს გუნდურად მუშაობა და ერთობლივად საოცრებების ჩადენა. საერთოდ, გერმანელებს ახასიათებთ ერთიანობა, ეს მათ ფეხბურთშიც ჩანს.
კითხვაზე, თუ როგორ ემზადება ახალი ნაწარმოებების დასაძლევად და საიდან მოდის ის სიღრმე, რომელიც მას და მის მუსიკას სხვა შემსრულებლებისგან გამოარჩევს, ლიზა გვპასუხობს:
„როცა პროკოფიევს და შოსტაკოვიჩს ვუკრავ, რა თქმა უნდა, ეს არის პირდაპირი კავშირი ჩვენს საბჭოთა ცხოვრებასთან და ადამიანებთან, რომლებმაც ეს რეჟიმი განიცადეს. ეს ჩემთვის უფრო ადვილია, რადგან რაღაც-რაღაცები მახსოვს. რაც შეეხება კლასიკურ რეპერტუარს, ბრამსი, ბეთჰოვენი, მათი შექმნილი მუსიკა იმ ფერების, გრძნობების მატარებელია, რომელიც ჩვენში ისედაც არის. ყველაზე დიდ სირთულეს მუსიკოსისთვის წარმოადგენს ის, რომ სწორედ სცენაზე, მსმენელის წინაშე შეძლოს იმის წარმოჩენა, რისი თქმაც სურდა. გამოხატვის პროცესთან ბევრი ტექნიკური და ემოციური სირთულეა დაკავშირებული. განცდები არა მხოლოდ საკუთარი გამოცდილებიდან მოდის, ეს მუშაობის შედეგიცაა: საკუთარ თავზე მუშაობა, გააზრებულად მეცადინეობა, ინტელექტუალური განვითარება. ეს ეხმარება ადამიანს იმაში, რომ სცენაზე გამოსვლისას, ყველა ნოტს თავისი მნიშვნელობა ჰქონდეს.
როდესაც ნაწარმოებს ასრულებ, ვფიქრობ, აუცილებელია, ინფორმაცია გქონდეს მის ავტორზე, მაგრამ ხშირად ინტუიციურადაც მყარდება მათთან კავშირი. ხშირად ვერც ხსნი, რატომ. მე მაგალითად, ძალიან მაბედნიერებს შუბერტის და ბრამსის მუსიკა. მიყვარს მათი დაკვრა, მიუხედავად იმისა, რომ მათი ბიოგრაფია შეიძლება ასე საფუძვლიანად არც ვიცოდე, მაგრამ რაღაცით ვაკავშირებ ჩემს ბუნებასთან. დღეს ძალიან რთულია ბახის დაკვრა, ზუსტად ამ დღეებში მომიწია ბახის დისკის ჩაწერა. ამ კომპოზიტორის იმდენნაირი შესრულება არსებობს, გარკვეული დრო დამჭირდა, რომ გასაღები მეპოვა მისი შემოქმედებისთვის.
გამორჩეული კომპოზიტორები, ერთი შეხედვით, არ მყავს, დღეს ძალიან მრავალმხრივი უნდა იყოს მუსიკოსი, რადგან ყველაფერს ვუკრავთ: ბაროკოს, რომანტიკული, კლასიკური ხანის, თანამედროვე ავტორების ნაწარმოებებს და, ბუნებრივია, რასაც ვუკრავთ, ყველაფერი უნდა გვიყვარდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, არაფერი გამოგივა. მაგრამ, რა თქმა უნდა, ბრამსი, ბახი, შუბერტი, მოცარტი არიან ის გენიოსები, რომელთა შემოქმედებაც იმხელა მოწიწებას აღძრავს ჩემში, სულ დამყვება შეგრძნება, რომ ჩვენ, ჩვეულებრივი ადამიანები, მათ წინაშე საერთოდ არაფერს წარმოვადგენთ”.
დიდ მუსიკოსებთან, მსოფლიოს წამყვან ორკესტრებთან თანამშრომლობს და ამ ადამიანებთან ურთიერთობა, საუბარი, მათი შეფასებები მისთვის განსაკუთრებით ძვირფასია:
„ერთ-ერთი იმ ადამიანთაგანი, რომლისგანაც ყოველ ჯერზე რაღაცას ვსწავლობ და რომელთან ურთიერთობაც უდიდესი ბედნიერებაა ჩემთვის, დანიელ ბარენბოიმია. ასევე ალფრედ ბრენდელი, რომელიც სამწუხაროდ აღარ უკრავს, მაგრამ დღემდე რჩება გერმანელების უსაყვარლეს პიანისტად – ის ბევრჯერ დამდგომია მხარში ადამიანურად და პროფესიულად. კრისტიან თილემანი, დირიჟორი, რომელთან ერთადაც ბრამსის კონცერტი ჩავწერე – აბსოლუტური გენიოსი და გერმანული მუსიკის დიდი შემსრულებელია. იანიკ ნეზე-სეგენი, ფილადელფიის ორკესტრის მთავარი დირიჟორი. სიტყვებით რთულია იმის თქმა, თუ რა მუხტს გადმოგცემენ ეს ადამიანები. ასევე მინდა ვთქვა, რომ ჩემი მეუღლე, ფრანსუა ლელუ, რომელიც ხშირად მენტორობასაც მიწევს, ჩემთვის ძალიან ძვირფასი და საინტერესო მუსიკოსია.
ორკესტრს რაც შეეხება, ბერლინის ფილარმონიის ორკესტრის კოლექტივი არის მაჩვენებელი იმისა, თუ როგორ შეუძლია გენიალურ ხალხს გუნდურად მუშაობა და ერთობლივად საოცრებების ჩადენა. საერთოდ, გერმანელებს ახასიათებთ ერთიანობა, ეს მათ ფეხბურთშიც ჩანს. ბერლინის ფილარმონიის ორკესტრი კი ის კოლექტივია, როცა მასთან დგახარ როგორც სოლისტი, შეგრძნება გეუფლება, რომ ამ ადამიანებს ცაში აჰყავხარ. ჩემთვის ბედნიერების მწვერვალი სწორედ მათთან მუშაობაა”.
ფოტო: Anja Frers / DG
„პირადად ჩემთვის ბედნიერება არის არა ის, რომ ბევრი კონცერტი მქონდეს, არამედ გამოვიდე მხოლოდ იქ, სადაც ნამდვილად მინდა და მაინტერესებს დაკვრა. ბუნებრივია, შემიძლია, წელიწადში 150 კონცერტამდე დავუკრა, მაგრამ ამ შემთხვევაში ოჯახი აღარ უნდა მყავდეს. ოჯახისადმი დამოკიდებულება კი არის ის, რაც საქართველოდან გამომყვა. რა თქმა უნდა, აქაც ჰყავთ შვილები, მაგრამ კარიერას უფრო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ და გვიან ქმნიან ოჯახებს. ჩემთვის კი, მიუხედავად დატვირთული გრაფიკისა, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, დროულად გამეჩინა შვილები და ასევე აუცილებელია მათთან ერთად ყოფნა.
საყვარელ პუბლიკას რაც შეეხება, ბერლინი და ნიუ იორკი ეს ის ორი ქალაქია, სადაც ყველაზე მეტად მიხარია დაკვრა. შეიძლება თქვათ, რომ ამას ყველა იტყოდა, მაგრამ ეს ნამდვილად ასეა. ამ ქალაქებში ბევრი მეგობარი მყავს, აქ საინტერესო მუსიკით ცხოვრობს ხალხი და, რაც მთავარია, ბერლინსა და ნიუ იორკს ჰყავს ძალიან თავისუფალი და არა დოგმატური მსმენელი, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ ყოველდღე გენიალურ კონცერტებზე სიარულის საშუალება აქვს და დადის კიდეც, ბევრად უფრო თავისუფალია, ვიდრე პუბლიკა პატარა ქალაქებსა და ქვეყნებში, სადაც ხშირად ზედმეტად კრიტიკული და კონსერვატორული მიდგომა აქვთ”.
მიუხედავად იმისა, რომ ფრანგ მეუღლესთან ერთად სამი წელი საფრანგეთში, პარიზის მახლობლად გაატარა, დღეს ლიზას სახლი ისევ მიუნხენშია. ბოლო წლებში საქართველოშიც ხშირად ვხედავდით. დამოკიდებულება ამ ადგილების მიმართ განსაკუთრებული აქვს:
„სამი წელი გავატარე საფრანგეთში და იქ რაღაც პოზიტიურიც მივიღე, მაგრამ მალე მივხვდით, რომ მიუნხენი, რომელიც საცხოვრებლად თავის დროზე ავირჩიეთ მე და ჩემმა მეუღლემ, ბევრად უფრო მიზანშეწონილი იყო ჩვენი ოჯახისთვის. ძალიან ბევრ ქვეყანაში ვარ ნამყოფი და ვფიქრობ, რომ მუსიკოსებისა და შემოქმედებისთვის გერმანია იდეალური ქვეყანაა.
საერთოდ, მიუხედავად იმისა, რომ ქართველი ვარ და ამას ყველგან წერენ, ყოველთვის ისეთი შეგრძნება მქონდა, რომ გერმანელები ყველაზე მეტად მიჭერდნენ მხარს შემოქმედებით წინსვლაში: მორალურად, სტიპენდიებით, სპონსორების მოძიებით. ჩემთვის ეს ქვეყანა ძალიან მნიშვნელოვანია, სწორედ მან დამაყენა გზაზე.
საქართველოში ცოტა რთული სიტუაციაა, ბევრი რამ იცვლება. იყო პერიოდი, როდესაც ძალიან დავუახლოვდი ჩემს ქვეყანას, 2005-2010 წლებში, დიდი სურვილი მქონდა ჩამოსვლის, დაკვრის. ნიჭიერთა ათწლედის მხარდაჭერის, რასაც, რა თქმა უნდა, განვაგრძობ. ჩემთვის ეს სასწავლებელი მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ იმიტომ, რომ დედაჩემმა, მამაჩემმა და მეც იქ ვისწავლეთ, ესაა სკოლა, რომელიც უნდა შეინარჩუნოს საქართველომ. ვწუხვარ, რომ დღეს ის რთულ მდგომარეობაშია, მიუხედავად იმისა, რომ შენობა გადასცეს. საქართველო, ქართული ენა მნიშვნელოვანია ასევე ჩემი შვილებისთვისაც. ვცდილობ, წელიწადში ერთხელ მაინც ჩამოვიყვანო. მიუხედავად იმისა, რომ ევროპაში იზრდებიან და ალბათ აქ იცხოვრებენ, აუცილებელია, არ დაავიწყდეთ, საიდანაა მათი დედა.
ასევე საჭიროდ მიმაჩნია ქართული მუსიკის შესრულება. არა მხოლოდ ყანჩელს, ცინცაძის მინიატურებს, მაჭავარიანის კომპოზიციებს ვუკრავ ხშირად. ვფიქრობ, რომ ამ მუსიკალური ტრადიციების გაგრძელებას, რამდენადაც შემიძლია, მხარი მეც უნდა დავუჭირო”.
