image#10207#1#ბევრს უადვილდება გაიხსენოს, რომ თბილისში არსებობს ლესელიძის ქუჩა, სადაც მართლმადიდებლური, მუსლიმური, სომხური, კათოლიკური და ებრაული საკულტო ნაგებობები ერთმანეთის გვერდით დგას, მაგრამ იშვიათად შეხვდებით ადამიანს, ვინც მრავალფეროვნების მსგავს მაგალითად, ახალციხის უძველეს უბანს, რაბათს მოგიყვანთ. არადა, საქართველოში ალბათ არსად იგრძნობა ეთნიკური და რელიგიური მრავალფეროვნება ისე, როგორც აქ. თუმცა, რაბათის შესახებ, რომელსაც ტოლერანტობის სიმბოლოც უწოდეს, აღდგენითი სამუშაოების შემდეგ (რომელიც ერთი წელია მიმდინარეობს), სავარაუდოდ, მეტს ეცოდინება.
ჩვენც სწორედ რაბათის კომპლექსის მიმდინარე რეაბილიტაციის სანახავად და ახალციხის უკეთ გასაცნობად გავეშურეთ. კომპლექსს ახალციხეში შესვლისთანავე შეამჩნევთ, ის ამავე სახელობის უძველეს უბანში მდებარეობს. ეს ციხე-ქალაქი და კომპლექსი არის კიდეც უძველესი ახალციხე. მის შუაგულში ყველაზე მკვეთრად ახმედიეს მეჩეთის ოქროსფერი გუმბათი იკვეთება. ის მედიავისტური გალავნის სიღრმიდან მოჩანს.
ქალაქში ჩასულები პირველად სწორედ ციხე-ქალაქისკენ მიმავალ გზას გავუყევით. სარეაბილიტაციო სამუშაოების გამო შემოვლითი გზით მოგვიწია წასვლა, რამაც გარემოზე დაკვირვების საშუალება მოგვცა. ძველი ახალციხე, „მატიანე ქართლისა
ჯაყელების ყოფილი რეზიდენცია სარეაბილიტაციო სამუშაოების გამო მტვერში იყო გახვეული. გალავანს მიღმა მრავალი ადამიანი და ბევრად მასშტაბური სანახაობა დაგვხვდა, ვიდრე ველოდით. თავაუღებლად მუშაობენ – მშენებლობა-რეაბილიტაცია 16 აგვისტოსთვის უნდა დასრულდეს. ამ დროს კომპლექსი გაიხსნება და სტუმრების მიღებასაც დაიწყებენ.
რაბათის ციხე შვიდ ჰექტარზეა გაშლილი, აქ ქართული, თურქული და რუსული არქიტექტურის ნიმუშები გვხვდება. ეს ერთი შეხედვით ეკლექტური სანახაობა სამხრეთ საქართველოს ისტორიას ასახავს. ძეგლებიც ისტორიის წიგნზე უკეთ მოგითხრობენ ამ კომპლექსის თავგადასავლების შესახებ.
რაბათის ციხე-ქალაქი პირობითად ორ ნაწილად შეგვიძლია დავყოთ – ისტორიული ნაწილი შედარებით მაღლა მდებარეობს, სადაც ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლების რესტავრაცია-რეაბილიტაცია განხორციელდა. მათ შორის, ძველი აბანოების, მეჩეთის, ჯაყელების სასახლის და ციტადელის. ყურადღებას სწორედ ეს უკანასკნელი იქცევს, რადგან კომპლექსის ყველაზე მაღალ წერტილს წარმოადგენს. ციტადელამდე მისასვლელად ჯერ მეჩეთსა და ფაშას მოსასვენებელ ოთახს შორის გავძვერით, შემდეგ მეჩეთსა და მედრესეს შორის.
ციტადელთან ახლოს ჯაყელების სასახლე დგას. ის ჩვენამდე ნანგრევების სახით იყო მოსული, რეაბილიტაციის ფარგლებში კი აღდგა და გადაიხურა იმისთვის, რომ აქ მუზეუმი განთავსდეს. „ჩვენი მიზანია, ერთი მხრივ, შენარჩუნდეს კულტურული მემკვიდრეობა და მეორე მხრივ, ხელმისაწვდომი იყოს. ანუ ეს არ იყოს უბრალოდ ისტორიული ძეგლი, რომელიც არ ფუნქციონირებს”, – ამბობს ეროვნული მუზეუმის დირექტორი დავით ლორთქიფანიძე. მისი თქმით, კომპლექსში განთავსებული მუზეუმის კონცეფცია მიზნად ისახავს, რომ ტურისტმა არა მხოლოდ ნახოს კიდევ ერთი მუზეუმი, არამედ მასთან კონტაქტში შევიდეს. ამ საგანმანათლებლო ფუნქციის განხორციელებას ისინი სიმარტივითა და თხრობით აპირებენ. მოსათხრობი კი ამ მხარეზე, როგორც აღმოჩნდა, ძალიან ბევრია.
მუზეუმში განთავსებული ექსპონატები მნახველს ბრინჯაოს ხანაზე მოუთხრობენ. ეს ის ტერიტორიაა, სადაც ადრეული მეტალურგიის ნიშნებია ნაპოვნი. მათ შორის გამოირჩევა მზის დისკოები. მეორე ნაწილი ანტიკურ ხანაზე გვესაუბრება. ლორთქიფანიძე ამბობს, რომ ექსპონატებით შეეცდებიან აჩვენონ, როგორ უკავშირდებოდა ანტიკური კოლხეთი ანატოლიას. შემდეგ ნაჩვენები იქნება შუა საუკუნეების რენესანსი, „თუ როგორ ხდებოდა ერთიანი საქართველოს განვითარება. როგორ იყო ეს მხარე ერთ-ერთი მთავარი ბირთვი, რომლის ირგვლივაც მთელი საქართველო იკვრებოდა. ვაჩვენებთ ოსმალთა ბატონობასაც”. ექსპონატების მიმობნევას კომპლექსის მთელ ტერიტორიაზე აპირებენ, რაც მუზეუმის შინაარსს მრავალფეროვნებას შემატებს. მაგალითად, ახმედიეს მეჩეთში, რომელიც ციხის ცენტრში დგას, კვლავ ეპიგრაფიული ძეგლების გამოფენა იქნება, თუმცა აქ თავად მუზეუმის კედლებს არანაკლები ისტორია აქვთ, ვიდრე გამოფენილ ნიმუშებს.
ახმედიეს მეჩეთი, გამუსლიმებულ ათაბაგთა შთამომავალს, ახმედ ფაშა ჯაყელს 1752 წელს აუშენებია. მეთექვსმეტე საუკუნის ბოლოდან სამცხე-საათაბაგო ირან-ოსმალეთის ზავით მთლიანად ოსმალური იმპერიის შემადგენლობაში აღმოჩნდა, ხოლო ორმოციოდე წლის შემდეგ, ახალციხის ფაშებად გამაჰმადიანებული ათაბაგები ინიშნებოდნენ. ახმედ ფაშა ჯაყელმა იტალიელ არქიტექტორს მეჩეთი ააშენებინა, თუმცა მის აგებასთან დაკავშირებით ახალციხეში ბევრს ლეგენდის გახსენება უფრო მოსწონს – ამბობენ, რომ ის ქართველმა არქიტექტორმა სტამბოლში მდგარ წმინდა სოფიას ტაძარს მიამსგავსა, ფაშა კი ჩანაფიქრს მიუხვდა და სიცოცხლეს გამოასალმა.
ალბათ თქმულება მეჩეთის ამჟამინდელმა არქიტექტურამ წარმოშვა. თუ აია სოფიას ტაძარი დღეს მეჩეთად არის გადაკეთებული, ახმედიემ საპირისპირო ბედი გაიზიარა – ის ჯერ მეჩეთი იყო, ხოლო შემდეგში ეკლესიად გადაკეთდა. საკურთხეველი მეჩეთს მას შემდეგ მიადგეს, რაც მეცხრამეტე საუკუნის ოციან წლებში, ქართველთა და რუსთა გაერთიანებულმა ლაშქარმა, გენერალ პასკევიჩის მეთაურობით, ციხე აიღო. სტრატეგიული მნიშვნელობის ახალციხის წინააღმდეგ გალაშქრება რუსეთმა ჯერ კიდევ 1810 წელს სცადა, მაგრამ ქალაქი ვერ დაიპყრო. რუსებმა ამის გაკეთება მხოლოდ 18 წლის შემდეგ შეძლეს. 1829 წლის სექტემბერში კი, ადრიანოპოლის ზავით, თურქეთმა რუსეთს ახალციხის საფაშოს ნაწილი დაუბრუნა და ახალციხე კვლავ საქართველოს შემოუერთდა. რუსეთის მმართველობის პერიოდში აქ აღდგა წმინდა მარინეს მართლმადიდებლური ეკლესიაც.
ჩვენი მეგზური გალავნიდან თითით გვანიშნებს ფერდობისკენ და გვიყვება – აი, იქ იდგა პასკევიჩის არმია, შემდეგ ყუმბარა მეჩეთის თავზე მდგარ ნახევარმთვარეს დაუმიზნა და ძირს ჩამოაგდოო. ნახევარმთვარის ჩამოგდება იქვე მდგარი მედრესეს – მუსლიმური უმაღლესი სასულიერო სასწავლებლის გაუქმებასაც ნიშნავდა. დღეს ისიც რეაბილიტირებულია. ახალციხის მედრესე, დავით ხოშტარიას თქმით, მნიშვნელოვანი არქიტექტურული ნიმუშია, „აღმოსავლეთ ანატოლიაში მსგავსი სულ ერთი-ორია შემორჩენილი”. მედრესეს წინა მხარე ღია გალერეაა, რომელიც ეზოს ფუნქციას ასრულებს – ამავდროულად, კორიდორიცაა, რომლითაც მუსლიმი სტუდენტები საკუთარ ოთახებსა და კლასებში შედიოდნენ.
ჯერ კიდევ შარშან, აქ არსებული მუზეუმის თანამშრომლები მედრესეებისა და აბანოების კატასტროფულ მდგომარეობაზე ჩიოდნენ, ხოლო თავად მეჩეთზე აცხადებდნენ, რომ სახურავის გარდა, ის არაფრის შეცვლას საჭიროებდა. სახურავი შეუცვალეს კიდეც, მან ოქროსფერი მიიღო. არც მეჩეთსა და არც მედრესეს, წინანდელი ფუნქციით, არავინ გამოიყენებს. ისევე, როგორც წმინდა მარინეს მართლმადიდებლურ ეკლესიას არ მიეცემა საღვთისმსახურო ფუნქცია. ზოგადად, კომპლექსს რელიგიურ-საკულტო დანიშნულება არ ექნება. აქ მოსული ადამიანი საქართველოს ისტორიას, სხვადასხვა პერიოდის ძეგლებს გაეცნობა და დასვენებასაც შეძლებს.
ჩვენი წვალების შემყურე ერთ-ერთი მუშა ჯერ რჩევას გვაძლევს, რომ შორიდან შევხედოთ, შემდეგ კი თავად გვეხმარება წარწერის ამოკითხვაში. კარზე ვკითხულობთ: „მშვენიერია შენი ღაწვები შემკულნი, თან წარმიტაცე და ერთად წავიდეთ, სახელი შენი არის დაღვრილი ნელსაცხებელი. სანატრელი ხარ, სატრფოვ მშვენიერო, მითხარ, სად ისვენებ მადლის ხვატში, რადგან ღვინოზე ტკბილია შენი ალერსი”. არ დადგება თქვენგან შამპოლიონი, – გვითხრა ჩვენმა მეგზურმა და გასასვლელისკენ გაგვიძღვა.
ციხე მთავარი კარიბჭით დავტოვეთ და იმავე უბანში მდგარ სინაგოგას მივაკითხეთ. „დიდი” სინაგოგის კართან ხნიერი მამაკაცი, თავზე ლურჯი კიპათი და ივრითზე დაწერილი ლოცვანით ხელში გულიანად მოგვესალმა. გაკვირვებული, რომ ჟურნალისტების ინტერესის საგნად ახალციხელი ებრაელები იქცნენ, სინაგოგაში შეგვიძღვა. ფანჯრის რაფაზე მრავალ ენაზე გამოშვებული ებრაული ლიტერატურაა, ყვითელი ფურცლებით. ზედ ახალციხის ყოფილი ხახამებისა და რაბინების ფოტოები აწყვია.
ბატონი სიმონის თქმით, სინაგოგას რეაბილიტაციას უპირებენ. ის ხის გრძელი სკამისკენ მიგვითითებს და თხრობას იწყებს – „1863 წელს აშენდა ეს სინაგოგა. მეორე პატარა სინაგოგა 1902 წელს არის აგებული. დაახლოებით 400-500 წლის ისტორია აქვს ამ მხარეს დასახლებული ებრაელების ცხოვრებას. 1970-იან წლებში აქ 3000 ებრაელი ცხოვრობდა. რასაც ამ უბანში სახლებს ხედავთ, სულ ებრაელების იყო. მეჩვიდმეტე საუკუნიდან არსებობს ეს სასაფლაო. 8 ებრაელია ახლა დარჩენილი ახალციხეში. ყველა პენსიონერი. დანარჩენები ისრაელში დაბრუნდნენ”. – ეს იმას ნიშნავს, რომ ებრაული ლოცვისთვის საჭირო ათი მორწმუნე ვერ იკრიბება, შესაბამისად, ისინი შეკვეცილი წესით მოიხსენებენ იერუშალემს.
მეორე, „პატარა” სინაგოგა მოქმედი არაა. როგორც ადგილზე გვითხრეს, კომუნისტების დროს იქ სპორტული დარბაზი ამოქმედებულა, დღეს კი შიგნით არაფერი ფუნქციონირებს.
ახალციხელი ებრაელები სხვა ქართველი ებრაელებისგან პირენეული წარმომავლობით განსხვავდებიან. ისინი ლადინოზე – ებრაულ-ესპანურ ენაზე საუბრობდნენ. ახალციხის ებრაულ სასაფლაოზე კი ნაპოვნია ქვები, რომლებიც გარდაცვლილებს „სენიორებად” მოიხსენიებს. „ძველი აღთქმა წაგიკითხავთ?” – მოგვმართავს ის, როცა ძველი სინაგოგის კედლებზე მხატვრობას გვათვალიერებინებს. „ძველ აღთქმას რატომ ეძახით?” – ვპასუხობთ გაკვირვებულნი, ებრაულ თორას, ანუ მოსეს ხუთწიგნეულს ებრაელები ასე არ მოიხსენიებენ, რადგან თუ ახალი აღთქმის არ გწამს, არც ის ძველია – ძველი. ბატონი სიმონი განგვიმარტავს, რომ ქრისტიანებს საკუთარ ენაზე ესაუბრება. ახალციხეში ამასთან შეჩვევა ადვილია. მულტირელიგიურმა გარემომ, აბრაამული რელიგიების წარმომადგენლებს ერთმანეთის ენაზე მეტყველება ასწავლა. როცა დიდი ხნის მანძილზე შენს მეზობლად კათოლიკეები, სომხური წესის კათოლიკეები, სომხური სამოციქულო ეკლესიის შვილები, მართლმადიდებლები და მუსლიმები ცხოვრობენ, ეს გასაგებია.
სინაგოგის მონახულების შემდეგ, ფეხით გავუყევით გზას რაბათში მდგარი კათოლიკური ეკლესიისკენ. მეთვრამეტე-მეცხრამეტე საუკუნის ტაძარი და სამრეკლო წლების მანძილზე ნანგრევებად იყო ქცეული. შარშან ის სახელმწიფომ ამიერკავკასიის ლათინური წესის კათოლიკეთა სამოციქულო ადმინისტრაციას გადასცა. ჩვენ ის ნახევრად აღდგენილი და რემონტში მყოფი დაგვხვდა. გაგვიმართლა, ეზოდანვე შევნიშნეთ ქართველი კათოლიკეები. მამა ზურაბ კაკაჩაშვილისა და მამა გაბრიელე ბრაგანტინის გარშემო შეკრებილი მრევლი იტალიელ მისიონერებს ყურადღებით უსმენდა. ისინი კი პაპ ბენედიქტეზე და როზარიოს, იმავე სავარდზე ლოცვის მნიშვნელობაზე ქადაგებდნენ. „ადრე რაბათის უბნის ამოსახვევთან წარწერა იყო – 
ტაძარი სომხური წესის კათოლიკეებს აუშენებიათ, ასე რომის პაპის ის მრევლი იწოდება, რომელიც სრულიად იზიარებს კათოლიკე ეკლესიის დოქტრინას, მაგრამ ეროვნულ ღვთისმსახურებასა და წეს-ჩვეულებებს ინარჩუნებს. ტაძრის ეზოში პატრი ივანე გვარამაძეა დაკრძალული. ამ დროის მანძილზე აქ ქართველმა კათოლიკეებმა ქრისტიანული და ეროვნული ღირებულებების შენარჩუნებისთვის ბევრი გააკეთეს. იმავე ივანე გვარამაძემ 1880-იანი წლებიდან შექმნა ის ისტორიული ექსპონატების კოლექცია, რომელიც ახალციხის მუზეუმის შექმნას დაედო საფუძვლად.
რაბათში, კონფესიათა სიმრავლის გამო, რწმენის გარჩევა პირჯვრის წერითაც შეუძლებელია. მაგალითად, ჩვენ ვიცით, რომ კათოლიკეები, ხუთი გაშლილი თითით, მარცხნიდან მარჯვნივ იწერენ პირჯვარს. მართლმადიდებლები, სამი შეკრული თითით, მარჯვნიდან – მარცხნივ. ხოლო სომეხი „გრიგორიანელები” და სომეხი კათოლიკეები, მართლმადიდებელთა მსგავსად, ოღონდ მარცხნიდან – მარჯვნივ.
ამ უკანასკნელთა გარჩევა დამაბნეველია, სწორედ ამიტომ, სომხური სამოციქულო ეკლესიის წირვაზე მიმავალ მრევლს, რომელსაც გზაში შევხვდით, პირველი ეს ვკითხეთ – „კათოლიკოსი გარეგინი..?” – „დიახ, დიახ”, – მოგვიგო ქალბატონმა როზა პეტროსიანმა, რომელიც ახალციხის სომხურ სკოლაში ქართულს ასწავლის.
სომხური მოსახლეობა ახალციხეში შუა საუკუნეებიდან ცხოვრობს. მათი რაოდენობა რუსეთ-თურქეთის ომის შემდეგ გაიზარდა, როცა დანარჩენ საქართველოს სამხრეთი შემოუერთდა. პასკევიჩმა აქ თურქეთიდან სომხები ჩამოასახლა. ისინი რაბათში დასახლდნენ და სწორედ მაშინ აიგო ორი ეკლესია. 2002 წლის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მიხედვით, მთლიანად სამცხე-ჯავახეთში 208 ათასამდე კაცი ცხოვრობდა, მათგან 43 პროცენტი ქართველი იყო, 54 პროცენტი კი ეთნიკურად სომეხი. რაც შეეხება უშუალოდ ახალციხის რაიონს, აქ უმრავლესობაში ქართველები არიან – ისინი მოსახლეობის 61 პროცენტს შეადგენდნენ. ეთნიკურად სომხები კი 37-ს. მათთან ერთად ახალციხის რაიონში ცხოვრობდნენ რუსები, ბერძნები, უკრაინელები, ოსები, აფხაზები და აზერბაიჯანელები. თუმცა მათი რაოდენობა მცირეა. ახალციხის რაიონის მთლიანი რაოდენობიდან ნახევარი ქალაქად, ხოლო მეორე ნახევარი სოფლად ცხოვრობს.
როზა პეტროსიანის გვერდით მოხუცი მომლოცველები არიან, ისინი ქართულად ვერ ლაპარაკობენ და ცდილობენ, კითხვები თავიდან აირიდონ. თავის მხრივ, აქტიურობს ქალბატონი როზას შვილი, მარიამი, რომელიც ქართულს დედაზე უკეთ ფლობს მიუხედავად იმისა, რომ დედა ქართულის მასწავლებელია. ეს სურათი ენის ცოდნის მხრივ მდგომარეობას კარგად ასახავს. ახალციხეში, უფროს თაობას, ქართულად საუბარი ან უჭირს, ან არ შეუძლია – ხოლო ახალგაზრდები საკმაოდ კარგად ლაპარაკობენ.
როზა პეტროსიანი ახალციხის სომხურ სკოლაში სომხურსა და ქართულს ასწავლის და იხსენებს, რომ ენობრივი ბარიერის გამო ეთნიკურად სომეხი ახალგაზრდები სწავლას სომხეთში უფრო აგრძელებდნენ. დღეს კი ტენდენცია საქართველოსკენ გადმოიხარა – პერსპექტივას აქეთ უფრო ხედავენო. ქალბატონი როზა ამბობს, რომ განათლების სფეროში სახელმწიფო პროექტებმა გაამართლა. განსაკუთრებით, უმაღლეს სასწავლებელში ჩასარიცხად უმცირესობებისთვის შეღავათიანი პირობების შექმნას გამოჰყოფს.
ჩვენ სომხური სკოლის ერთ-ერთ ახალ კურსდამთავრებულსაც ვხვდებით, რომელიც ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩასაბარებლად ემზადებოდა. „ხატვა უკვე ჩავაბარე აკადემიაში, უმაღლეს სასწავლებელში ჩასარიცხად, – გვეუბნება გამართული ქართულით, – აქ ვაპირებ ცხოვრებას და მუშაობას, ისევე როგორც მამაჩემი და მისი წინაპრები. ეს ჩემი მიწაა, აქ მყავს მეგობრებიც”. „მე ვერ ვილაპარაკებ, არ ვიცი კარგად”, – ოდნავი აქცენტით, თუმცა გასაგები ქართულით გვეუბნება მისი მეგობარი. მან საატესტატო გამოცდებზე რამდენიმე საგანი ვერ ჩააბარა – მათემატიკა, ქიმია და ფიზიკა. მომავალ წელს ხელმეორედ ცდის. გვეუბნებიან, რომ ქართული ენის გამოცდა ყველამ დაძლია, ფიზიკა-მათემატიკაში კი ბევრი ჩაიჭრა.
ქართულად ლაპარაკი ხშირად უწევთ. პატარა ქალაქია, ყველა ვიცნობთ ერთმანეთს და ვმეგობრობთ, პრობლემები არ გვაქვსო, გვეუბნებიან. გვიყვებიან, რომ ბოლო დროს თურქებიც ჩამოდიან საცხოვრებლად და რამდენიმე თურქი მეგობარიც გაიჩინეს. ჩვენს კითხვაზე, თუ რა ენაზე ესაუბრებიან მათ, გვპასუხობენ, რომ ქართულად. „ტოლერანტში” (ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია) სწავლობენ ქართულსო.
როგორც ადგილობრივები გვიამბობენ, ახალციხეში ენის მხრივ პრობლემები ყოველთვის შედარებით ნაკლებად იყო, ვიდრე სამცხე-ჯავახეთის სხვა რეგიონებში. თუმცა პოზიტიურ ძვრებს იქაც აღნიშნავენ. ახალციხის ზრდასრულთა განათლების ცენტრში გულიკო ბექაური გვიყვება, რომ სახელმწიფო ენის მიმართ დამოკიდებულება რეგიონში პოზიტიურადაა შეცვლილი. იხსენებს, რომ უახლოეს წარსულში ჯავახეთში იმყოფებოდა, სადაც ფოკუსჯგუფებს ატარებდნენ და დადებითი ძვრები შენიშნა. თუმცა პრობლემები კვლავ რჩება. სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს 2010 წელს ჩატარებული კვლევის მონაცემებით, სამცხე-ჯავახეთის არაქართველი რესპონდენტებიდან, ქართული ენა 26%-მა არ იცოდა.
ამ პრობლემის მოგვარება განათლებას ხელმისაწვდომს გახდის, ადგილობრივი მოსახლეობის ინტეგრაციას შეუწყობს ხელს და სომხურენოვანი მოსახლეობისთვის დასაქმების პერსპექტივას გააფართოებს. ენობრივი მრავალფეროვნება შესაძლოა უპირატესობადაც იქცეს ადგილობრივ სერვისებში დასაქმებისთვის. მაგალითად, დედით სომეხი და მამით ქართველი ქრისტინე, რომელიც ახალციხის კაფეში მუშაობს, სომხეთიდან შემომავალ ტურისტებსაც ემსახურება. ის ამ მხარის მრავალფეროვნების ყველაზე ცხადი დადასტურებაა. გვეუბნება, რომ ჰყავს ხუთი მეგობარი – მათ შორის, ორი სომეხი, ერთი ებრაელი, ერთი კათოლიკე და ერთიც იაჰოვას მოწმე. მისთვის სულერთია, რაბათის ღმერთებიდან რომლის გწამს, ახლა მას პროფესიული წინსვლა აინტერესებს, ბარმენობას აპირებს – მისი მომავალი პროფესია, თუ ტურისტებისთვის ეს მხარე მიმზიდველად იქცა, გამოსადეგი იქნება.
ქალაქ ახალციხეში 4 დიდი სასტუმროა – რიო, პრესტიჟი, მირაჟი და ბონადეა. ორკაციანი ნომრების ფასი 60 ლარიდან იწყება, ლუქსი 80-100 ლარი ღირს. თითქმის ყველგან არის ინტერნეტი, ნორმალური სიჩქარით. სამცხე-ჯავახეთის რეგიონალური განვითარების სააგენტოში ამბობენ, რომ აქ კიდევ ორი მინიმუმ სამვარსკვლავიანი სასტუმრო შენდება. არსებული სასტუმროების შესახებ კი აცხადებენ, რომ ინტერიერისა და მომსახურების მხრივ განახლება და დახვეწა სჭირდებათ.
მნახველს შეუძლია ორ დიდ რესტორანს ეწვიოს, ვარძიასა და რომანტიკას. ფასები თბილისის რესტორნებისას მცირედით ჩამოუვარდება, 30-40 ლარის ფარგლებში ორ ადამიანს ქართული სამზარეულოს ძირითადი კერძების დაგემოვნება შეუძლია. ქალაქში დაარსდა ტურისტული ფირმა შპს RIDERS DREAM, რომელიც ველოტურებს გაუწევს ორგანიზებას. მოეწყობა ველოსიპედების გაქირავების ორი პუნქტი.
ახალციხის რაიონში, რაბათის ისტორიული კომპლექსის გარდა, ტურისტებისთვის მიმზიდველი სხვა ისტორიული ძეგლებიც არსებობს. მათგან გამორჩეული საფარაა, რომელიც ქალაქიდან 10 კილომეტრში მდებარეობს. პირველი ტაძარი აქ მეათე საუკუნეში აუშენებიათ. საფარის მამათა მონასტერში ქალაქიდან ტაქსით 20 ლარად მოხვდებით.
ამას გარდა, სოფელ თისელში, აწყურიდან 5-6 კილომეტრში, შეგიძლიათ მთის პატარა მდინარის მარჯვენა ნაპირას მდგარი გუმბათიანი ეკლესიის ნანგრევი მოინახულოთ. მის უკან (აღმოსავლეთით) შიშველი კლდეებია, მდინარის მეორე ნაპირზე კი ტყით დაფარული მთები. ხუროთმოძღვრულ თავისებურებათა მიხედვით, XIV-XV საუკუნეებში უნდა აეშენებინათ.
ახალციხის რაიონის სოფელ ურაველთან შესაძლებელია მკაფიო წითელი შეფერილობის მომცრო ეკლესიის ნანგრევების ნახვა. ამ ტიპის შენობები საქართველოში XI საუკუნეზე გვიან აღარ გვხვდება. შენობას შერჩენილი აქვს მცირეოდენი სამკაული და წარწერა, რომელიც თარიღს არ შეიცავს. სოფელ ჭულევში მეთოთხმეტე საუკუნეში აგებული წმიდა გიორგის სახელობის ეკლესია დგას.
სოფელ წყორძის დასავლეთით შვეული კლდეებია აღმართული, რომელსაც ბაიებს ეძახიან.
კლდის შუა სიმაღლეზე შენობათა მთელი ჯგუფია: გალავნის ნანგრევები, გალავნის შიგნით კი კლდეზე მიბჯენილი, თითქოს კლდეში შედგმული, ორი ერთნავიანი ეკლესია დგას გვერდიგვერდ. სავარაუდოდ, ეს მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნის ძეგლია.
შეგიძლიათ მოინახულოთ სოფელ ღრომის წმინდა თევდორე მღვდლის სახელობის ეკლესიის ნაშთები, რომელიც სოფელ ანდრიაწმინდასთან მდებარეობს. ის დათარიღებული არ არის, მაგრამ სავარაუდოდ მეათე საუკუნისაა.
სოფელ საყუნეთში წმიდა გიორგის სახელობის, კარგად შემონახული ეკლესიის ნახვაა შესაძლებელი. ეკლესია ქვით არის გადახურული. როგორც ჩანს, ამ ტაძარს ოსმალეთის ბატონობის პერიოდში მუსლიმებიც ღვთაებრივ ძალას მიაწერდნენ, სწორედ ამიტომ შემოინახა ასე კარგად. სოფელ წყროძაში ორი ეკლესია არსებობს. უფრო საინტერესოა შუა სოფელში, ხევის პირას მდგარი პატარა სამლოცველო – უგუმბათო, ერთნავიანი შენობა. ის ძალიან პატარაა, თლილი ქვითაა აგებული. მიუხედავად იმისა, რომ შენობის სიგრძე-სიგანე სულ რამდენიმე ნაბიჯია, მდიდრულად მოაჩუქურთმეს. სავარაუდოდ, მეცამეტე საუკუნეში ააგეს და ადგილობრივი ფეოდალის კარის ეკლესია იყო.
სამცხე-ჯავახეთის რეგიონალური განვითარების სააგენტოში ამბობენ, რომ მცირე და საშუალო ტურისტული ბიზნესის განვითარებისთვის, სამცხე-ჯავახეთის მთელ რეგიონში აქცენტი კეთდება არა მხოლოდ ისტორიულ ძეგლებზე, არამედ აგრო და ეკოტურიზმზეც. გარდა კონკრეტულად რომელიმე ძეგლის ნახვისა, მნახველს შეუძლია, გასინჯოს მესხური ტენილი ყველი, ან რაიმე სხვა, ადგილობრივი კერძი. ამბობენ, რომ მობილიზაცია გაუკეთეს იმ მოსახლეობასაც, რომელსაც სურვილი აქვს გადაემზადოს ტურისტულ საკითხებში – გიდობა, მენეჯმენტი. ამაში მათ პოლონური მხარე, კრაკოვის ეკოლოგიისა და ტურიზმის მენეჯმენტის ინსტიტუტი დაეხმარათ.
სააგენტოში სურთ, რეგიონი ტურისტებს მომზადებული შეხვდეს არა მხოლოდ ეკლესიებითა და რესტავრირებული ძეგლებით, არამედ ადამიანური რესურსით და სერვისებით. „ახლა ყალიბდება ტურისტული სააგენტოებიც, რომლებსაც ხელს ვუწყობთ ტურების შედგენაში. თუ ვარძია ძალიან პოპულარულია, მასში ვრთავთ სხვა ელემენტებსაც. ვარძიიდან წამოსული ადამიანები შეიძლება ჭობარეთში შევიდნენ, სადაც ნახავენ ძველ მესხურ ოდას და დააგემოვნებენ მესხურ ტენილ ყველს, ნახავენ მესხურ ტანსაცმელს და.ა.შ.”. უშუალოდ ახალციხის ტურისტულ პოტენციალზე სააგენტოში ამბობენ: “ახალციხეს შველის ადგილმდებარეობა, ის, რომ გვერდით თურქეთი და სომხეთია”.
