ეუთო/ოდირის საბოლოო ანგარიშის შესახებ გავრცელებულ პრესრელიზში აღნიშნულია, რომ მას არ აქვს მანდატი, აღიაროს ან არ აღიაროს არჩევნები და წერს, რომ არჩევნების ხარისხი ამომრჩეველმა უნდა განსაჯოს.
გთავაზობთ ეუთო/ოდირის საბოლოო ანგარიშში არჩევნების უკეთ ჩატარებასთან დაკავშირებით მოცემულ პრიორიტეტულ რეკომენდაციებს:
1. ხელისუფლებამ ამომრჩეველთა დაშინება, საჯარო მოხელეებზე ზეწოლა, ხმების მოსყიდვა და საარჩევნო ძალადობა პროაქტიურად უნდა აღკვეთოს და ამომრჩევლებს თავიანთი უფლებების შესახებ ინფორმაცია მიაწოდოს. თუ ასეთ შემთხვევებს ექნება ადგილი, რეაგირება დაუყოვნებლივ უნდა მოხდეს, რათა გამოსწორების ეფექტიანი საშუალებები იყოს გამოყოფილი და დამნაშავეებმა პასუხი აგონ.
2. ყოვლისმომცველი საკანონმდებლო რეფორმა უნდა გატარდეს, რათა ოდირის შეუსრულებელი რეკომენდაციები განხორციელდეს და საკანონმდებლო ჩარჩო ეუთოს ვალდებულებებს, საერთაშორისო სტანდარტებსა და კარგ პრაქტიკას უფრო შეესაბამებოდეს. ეს მიმოხილვა შემდეგ არჩევნებამდე საკმაო დროით ადრე და ინკლუზიური და გამჭვირვალე საკონსულტაციო პროცესის მეშვეობით უნდა შესრულდეს.
3. კანონები, რომლებიც შეკრებისა და გამოხატვის კონსტიტუციურად გარანტირებულ ფუნდამენტურ თავისუფლებებს ზღუდავს, გაწვეული უნდა იყოს. ასეთი ფუნდამენტური თავისუფლებების ნებისმიერი შეზღუდვა გამონაკლისს უნდა წარმოადგენდეს, ლეგიტიმური მიზნის მიმართ მკაცრად პროპორციული უნდა იყოს და მიღებული უნდა იყოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს დემოკრატიულ საზოგადოებაში არის საჭირო.
4. საარჩევნო ადმინისტრაციის მიუკერძოებლობის გასაძლიერებლად, საარჩევნო კომისიის დანიშვნის პროცესი ყველა დონეზე უნდა გადაიხედოს ნებისმიერი ცალკეული პარტიის დომინირების თავიდან არიდების მიზნით. ოპერაციული ეფექტიანობისთვისა და სიჭარბის თავიდან ასარიდებლად, კომისიის წევრების რაოდენობა, კერძოდ უბნის საარჩევნო კომისიის დონეზე, რეალურ საჭიროებებს უნდა შეესაბამებოდეს.
5. გამჭვირვალობაში წვლილის შესატანად და ყველა პოლიტიკური პარტიის სამართლიანი შემოწმების უზრუნველსაყოფად, ანტიკორუფციულმა ბიურომ უნდა შემოიღოს ნათელი რეგულაციები, რომლებიც პოლიტიკური დაფინანსების მეთვალყურეობის პროცედურებსა და მეთოდოლოგიას განსაზღვრავს.
6. ხელისუფლებამ მედიის წარმომადგენლების უსაფრთხოების დაცვის ვალდებულება უნდა შეასრულოს ეფექტიანი და დროული დამცავი ზომებით. სახელმწიფო ხელისუფლებამ დროულად უნდა გამოიძიოს და პასუხისგებაში მისცეს ისინი, ვინც ჟურნალისტებსა და მედიის სხვა წარმომადგენლებზე თავდასხმებსა და მათ მიმართ არასათანადო მოპყრობაში მონაწილეობდნენ.
7. არჩევნებზე დავების გადაწყვეტისადმი ნდობისა და გამჭვირვალობის გასაზრდელად, ყველა დავა სარჩევნო კომისიებმა კოლეგიალურად და ღია სესიებში უნდა განიხილოს. ყველა სამართლებრივი აქტი, გადაწყვეტილება და პროტოკოლი უნდა კარგად უნდა იყოს დასაბუთებული, კანონის გონივრულ ინტერპრეტაციას უნდა ეფუძნებოდეს და ინტერნეტში დროულად უნდა აიტვირთოს.
8. არჩევნების დაკვირვებისადმი ნდობის გარანტირებისთვის, ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს, რომ მოქალაქე დამკვირვებლებს ზეწოლისა და დაშინების გარეშე მოქმედება შეუძლიათ და ყველა რელევანტურ ინფორმაციაზე შეუზღუდავი წვდომა აქვთ. უპარტიო და პარტიულ დაკვირვებას შორის ნათელი სხვაობის შესანარჩუნებლად, პოლიტიკურმა პარტიებმა დამკვირვებლის სტატუსი ბოროტად არ უნდა გამოიყენონ.
9. საარჩევნო პროცესისადმი საზოგადოებრივი ნდობისა და შედეგებისადმი ნდობისათვის ზომების მისაღებად, კანონმდებლობამ და საჯარო პოლიტიკამ უნდა უზრუნველყოს, რომ საჯარო ხელისუფლება დამოუკიდებლად, პროფესიონალურად, ეფექტიანად და მმართველი პარტიისა თუ მთავრობისგან თავისუფლად მოქმედებს. საარჩევნო დღესთან დაკავშირებულ უწესრიგობათა შესახებ ცნობები და დაკავშირებული საჩივრები და აპელაციები დროულად და საგულდაგულოდ უნდა მოგვარდეს
10. მონაწილეებმა, საჯარო თანამდებობის პირებმა და სახელმწიფო ინსტიტუტებმა საარჩევნო მიზნებისთვის ადმინისტრაციული რესურსების ბოროტად გამოყენებისგან თავი უნდა შეიკავონ, რათა არჩევნების მონაწილეებისთვის თანაბარი სათამაშო ველი უზრუნველყონ. ოდირისა და GRECO-ს წინა რეკომენდაციების შესაბამისად, ყურადღება უნდა დაეთმოს საკანონმდებლო და ადმინისტრაციულ ზომებს მაღალჩინოსნების, მათ შორის, მერების, კამპანიის აქტივობების რეგულირებისთვისა და არსებული რეგულაციებისთვის თავის არიდების აღმოსაფხვრელად.
11. ხელისუფლებამ ყველა საჭირო ზომა უნდა მიიღოს, რათა ხმის ფარულობა უზრუნველყოს, მათ შორის, საარჩევნო უბნების განლაგებისა და საარჩევნო მასალების დიზაინის გაუმჯობესებით. საარჩევნო კომისიამ სკრუპულოზურად უნდა მიიღოს პროცედურული სიფრთხილის ზომები, ამომრჩეველთა სიჭარბე და საარჩევნო უბნებზე ამომრჩეველთა არასათანადო თვალთვალი თავიდან აირიდოს.
12. საერთაშორისო სტანდარტებისა და ეუთოს ვალდებულებების შესაბამისად, ხელისუფლებამ საჯარო და პირად ცხოვრებაში ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოსაფხვრელად დროებითი განსაკუთრებული ზომები უნდა მიიღოს. მათი დამტკიცებული ეფექტიანობის გათვალისწინებით, ხელისუფლებამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაუთმოს სავალდებულო გენდერული კვოტების ხელახლა მიღებას, ასევე იმ მოთხოვნის ხელახლა მიღებას, რომ ქალი პარლამენტის წევრი, რომელიც თავის მანდატს უკან გაიწევს, იგივე პარტიის სიაში შემდეგი ქალი კანდიდატით უნდა ჩანაცვლდეს.
26 ოქტომბრის არჩევნების შესახებ ეუთო/ოდირის საბოლოო ანგარიშში სხვა რეკომენდაციებიც არის წარმოდგენილი:
საარჩევნო ადმინისტრაცია
13. საარჩევნო ადმინისტრაციის სტაბილურობისა და პროფესიული უნარების უზრუნველსაყოფად, საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიების წევრების შეცვლის შესაძლებლობა არჩევნების დღემდე გონივრული ვადის განმავლობაში შეზღუდული უნდა იყოს, რათა ყველა წევრს წვრთნის გავლა შეეძლოს.
14. კოორდინირებული ძალისხმევით, სახელმწიფო და ადგილობრივმა ხელისუფლებამ, სხვა რელევანტურ დაინტერესებულ პირებთან ერთად, მთლიანი საარჩევნო პროცესის განმავლობაში სხვადასხვა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებისთვის დამოუკიდებელი წვდომის უზრუნველსაყოფად საჭირო ზომები უნდა მიიღონ, მათ შორის, საარჩევნო კომისიებისა და საარჩევნო უბნებისთვის შესაბამისი შენობების გამოყოფა.
ხმის მიცემის ტექნოლოგიები
15. საარჩევნო ტექნოლოგიების გამოყენებისადმი ნდობის გასაზრდელად, კანონმდებლობა დამოუკიდებელი მესამე მხარის მიერ ამომრჩეველთა იდენტიფიკაციისა და ხმის მთვლელი მანქანების შემოწმებასა და სერტიფიკაციას უნდა ითვალისწინებდეს. რელევანტურ დაინტერესებულ მხარეებს რეალური შესაძლებლობები უნდა მიეცეთ, რომ გულდასმით შეისწავლონ იმპლემენტაციის პროცესის ყველა ასპექტი, მათ შორის, წვდომა ტექნიკურ დოკუმენტაციაზე, საწყისი კოდის მიმოხილვაზე, მოწყობილობის კონფიგურაციასა და აუდირების პროცედურებზე.
ამომრჩეველთა რეგისტრაცია
16. ყველა შესაფერისი ამომრჩევლის მიერ ხმის მიცემის უფლების ეფექტიანი გამოყენების უზრუნველსაყოფად, ხელისუფლებამ სათანადო საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ზომები უნდა შემოიღოს, რათა უზრუნველყოს, რომ ყველა ამომრჩეველი, მათ შორის, ვისაც მოქმედი საიდენტიფიკაციო დოკუმენტები ან რეგისტრირებული მისამართი არ გააჩნია, საარჩევნო სიებში არიან შეყვანილნი.
17. პირებს, რომლებსაც სასამართლო ინტელექტუალური ან ფსიქოსოციალური შეზღუდული შესაძლებლობის საფუძველზე სამართლებრივ უფლებაუნარიანობას მოკლებულად ცნობს, და ისინი, ვისაც სტაციონარული მკურნალობა ესაჭიროებათ, საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად ხმის მიცემა უნდა შეეძლოთ.
საარჩევნო კამპანია
18. ხელისუფლებამ ზომები უნდა მიიღოს, რათა საჯარო საჯარო და პირად ცხოვრებაში გენდერულ თანასწორობას ხელი შეუწყოს და კამპანიის კუთხით ქალებისთვის თანაბარი შესაძლებლობები უზრუნველყოს, დააწესოს კონკრეტული, გაზომვადი და ნათლად განსაზღვრული მიზნები და სამიზნეები. ყურადღება უნდა დაეთმოს დამატებითი განსაკუთრებული ზომების შემოღებას, რომლებიც პოლიტიკურ პარტიებს წაახალისებს, რომ ქალ კანდიდატებს მხარი დაუჭიროს.
კამპანიის ფინანსები
19. ანტიკორუფციული ბიუროსა და მისი გადაწყვეტილებების პოლიტიკური გავლენისგან დამოუკიდებლობის სრულად უზრუნველსაყოფად, ინსტიტუტის ხელმძღვანელის დანიშვნის პროცედურა და, ასევე, ბიუროს გადაწყვეტილების მიღების პროცესი უნდა გადაიხედოს.
20. ყურადღება შეიძლება დაეთმოს ფინანსური გამჭვირვალობის სისტემის განვითარებას, რომელიც პოლიტიკური პარტიების მიერ გამოყენებულ ანგარიშების წარდგენის ფორმატებს შორის ერთგვაროვნებას უზრუნველყოფს და ამ ინფორმაციას წარმოადგენს ხელმისაწვდომ და მომხმარებლისთვის მეგობრულ ფორმატში, რითაც საჯარო მეთვალყურეობისთვის მექანიზმები ძლიერდება.
21. გამჭვირვალობის გასაუმჯობესებლად, კამპანიებში მესამე მხარის ჩართულობასთან დაკავშირებით სამართლებრივი დებულებები უნდა გაძლიერდეს და ნათლად განიმარტოს, მათი შესრულება კი ცხად, ობიექტურ და განჭვრეტად კრიტერიუმებს უნდა ეფუძნებოდეს, რათა უზრუნველყოფილი იყოს თანმიმდევრულობა და არიდებულ იქნას თვითნებური შესრულება, რამაც შესაძლოა გამოხატვის თავისუფლება შელახოს.
მედია
22. მისი დამოუკიდებლობის გასაძლიერებლად, საქართველოს ეროვნული კომუნიკაციების კომისიის წევრთა დანიშვნის პროცედურა უნდა გადაიხედოს.
23. თავისუფალი საეთერო დროისა და დებატებში მონაწილეობის განაწილების ახლანდელი სისტემა უნდა გადაიხედოს, რათა ყველა მონაწილეს თანაბარი შესაძლებლობა მიეცეს. დაკავშირებული დარღვევებისთვის ეფექტიანი ზომები კამპანიის დროს დროულად უნდა იყოს მიღებული. ყურადღება შეიძლება დაეთმოს კანონმდებლობის იმგვარად ცვლილებას, რომ პრიორიტეტი დაკარგულ საეთერო დროის კომპენსირებას მიენიჭოს, მედია გამოცემების ფინანსურად სანქცირებასთან შედარებით.
24. მედია თავისუფალი უნდა იყოს იმ უკანონო განცხადებების გავრცელებაზე პასუხისმგებლობისგან, რომლებსაც უშუალოდ პარტიები ან კანდიდატები აკეთებენ, იქნება ეს პირდაპირ ეთერში მაუწყებლობის კონტექსტში თუ რეკლამებში, თუ განცხადებები უკანონოდ სასამართლომ არ ცნო ან განცხადებები ძალადობისკენ პირდაპირ მოწოდებას არ წარმოადგენს.
ეროვნული უმცირესობების მონაწილეობა
25. ინფორმაციაზე და პროცესში მონაწილეობაზე თანაბარი წვდომის უზრუნველსაყოფად, უმცირესობათა ენებზე ამომრჩეველთა ინფორმაციისა და მასალის მიწოდების შესახებ ნათელი სახელმძღვანელო მითითებები უნდა ჩამოყალიბდეს. ელექტრონული ხმის მიმცემი ტექნოლოგიების მომხმარებლის ინტერფეისი ხელმისაწვდომი უნდა იყოს უმცირესობათა ენებზე ადგილებში, რომლებსაც ამომრჩეველთა მასალის ამ ენაზე მიწოდების მანდატი აქვთ
საარჩევნო დავების გადაჭრა
26. ეფექტიანი ზომების უზრუნველსაყოფად, საარჩევნო დავების გადაჭრის ჩარჩო უნდა გადაიხედოს, რათა ამომრჩეველთა სამართლებრივი სტატუსი გაფართოვდეს და სამართლებრივი ბოლო ვადები მოწესრიგდეს, რაც სარჩელებისა და ადმინისტრაციული დარღვევების მომზადებისა და სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანისთვის ადეკვატურ დროს გაითვალისწინებს და სათანადოდ დაჩქარებული პროცედურა უზრუნველყოფილი იყოს, საერთაშორისო კარგი პრაქტიკის შესაბამისად.
არჩევნების დღე
27. ხმის მიცემის პროცესისადმი ნდობის გასაუმჯობესებლად და საზოგადოებრივი ნდობის გასაძლიერებლად, ხელისუფლებამ გამჭვირვალობა უნდა გააძლიეროს და ამომრჩეველთა იდენტიფიკაციის პროცედურების ეფექტიანობა და სიზუსტე გააუმჯობესოს. ამომრჩეველთა იდენტიფიკაციის მოწყობილობების გამოყენებისთვის, საარჩევნო უბნებზე პირადი ნომრების ხელით შეყვანის მინიმუმამდე შესამცირებლად ზომები უნდა იყოს გამოკვლეული.
28. სამართლებრივი დებულებების შესაბამისად, სხვაობის შემთხვევებში შედეგების პროტოკოლში შესწორებები საოლქო საარჩევნო კომისიის დონეზე და გამჭვირვალედ უნდა იყოს მიღებული, პარტიის წარმომადგენლებისა და დამკვირვებლების მონაწილეობით. ცესკომ დროულად უნდა გამოაქვეყნოს ამომრჩეველთა მონაწილეობის ინფორმაცია წინასწარ შედეგებთან და ყოველ საარჩევნო უბანზე ბათილი ხმების რაოდენობასთან ერთად.