2013 წლის 12 სექტემბერს ევროპარლამენტმა, ვილნიუსის აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამიტის მზადების კონტექსტში, მიიღო რეზოლუცია რუსეთის მიერ აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებზე გამოყენებული ზეწოლის შესახებ. რეზოლუციის პრეამბულის B პარაგრაფში ვკითხულობთ:
„აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნები, რომლებიც [ევროკავშირთან] ასოცირების ხელშეკრულების გზაზე წინ მიიწევენ, რუსეთის ზეწოლის ქვეშ აღმოჩნდნენ. ზეწოლა მოიცავს მიზანმიმართულ სანქციებს უკრაინული ექსპორტის წინააღმდეგ, [რუსეთში] მოლდოვური ღვინოების შეტანის აკრძალვას, დნესტრისპირეთის კონფლიქტის მოგვარების გზაზე დამატებითი ბარიერების შექმნას, სომხეთისთვის უსაფრთხოების პრობლემების გაჩენას. ზეწოლის მიზანია აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების იძულება, რომ მათ ხელი არ მოაწერონ ან პარაფირება არ გაუკეთონ ასოცირების ანდა ვაჭრობის შესახებ ღრმა და ყოვლისმომცველ ხელშეკრულებებს და, სანაცვლოდ, შეუერთდნენ რუსეთის ინიცირებულ საბაჟო კავშირს, რომელსაც რუსეთი ევრაზიულ კავშირად გადაქცევას უპირებს. ამ ზეწოლამ [აღმოსავლეთ პარტნიორობის] ქვეყნები, გეოპოლიტიკური ფაქტორების გათვალისწინებით, ისეთ რთულ მდგომარეობაში ჩააყენა, რომელშიც ისინი არ უნდა აღმოჩენილიყვნენ".
სად არის საქართველო ამ ზეწოლის ჩამონათვალში? – იკითხავს დაინტერესებული მკითხველი. ამ წერილის ამოცანაც სწორედ ისაა, ავხსნათ, რა ბერკეტი აქვს დღეს რუსეთს საიმისოდ, რომ მოლდოვის, სომხეთის, უკრაინის მსგავსად, არც საქართველოს ევროკავშირთან შემდგომი, მყარად ინსტიტუციონალიზებული დაახლოება დაუშვას.
რუსეთის რეალური ინტერესი
პირველ რიგში, ჯერ კიდევ 90-იანი წლების რუსული „სატყუარა" უნდა გავიხსენოთ. გვახსოვს თენგიზ კიტოვანის და მსგავსთა რიტორიკა იმის თაობაზე, რომ საქართველომ ნეიტრალიტეტი უნდა გამოაცხადოს: თუ კრემლს არ ექნება იმ საფრთხის შეგრძნება, რომ საქართველო NATO-ში წევრიანდება, მაშინ რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობებში ყველაფერი მოგვარებადია.
დღეს იმავე თეორიას პრემიერმინისტრი ივანიშვილი გვთავაზობს: საქართველო არ უნდა იყოს საჯილდაო ქვა (არა მგონია, ეს იდიომა ეხმარა, მაგრამ ჩემთვის ასე უფრო ადვილია მისი აზრის გადმოცემა – ზ.ჭ.) ამერიკასა და რუსეთს შორის.
რუსეთიც ხომ მუდმივად ამას იმეორებდა: ჩვენთვის საფრთხე NATO-ს აღმოსავლეთით გაფართოებაა, თორემ ევროკავშირის აღმოსავლეთით გაფართოება (თუმცა აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებს ევროკავშირის სრულ წევრობამდე ჯერ ბევრი გვიკლია – ზ.ჭ.) ჩვენთვის პრობლემას არ წარმოადგენს.
ვილნიუსის სამიტის წინ მოლდოვაზე, სომხეთსა და უკრაინაზე განხორციელებულმა ზეწოლამ რუსეთის რეალური ინტერესი გამოავლინა: გაირკვა, რომ რუსეთს არა მხოლოდ საქართველოს ან უკრაინის NATO-ში გაწევრიანება არ უნდა, არამედ ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების (ბალტიისპირეთის ქვეყნებმა, ჩვენგან განსხვავებით, 90-იან წლებშივე დააღწიეს თავი „წითელ ღობეს") ევროპასთან ნებისმიერი – თუნდაც ეკონომიკური – ფორმით ინტეგრაცია აშფოთებს.
მეტიც, ევროკავშირთან აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების ეკონომიკური ინტეგრაცია, რასაც ვაჭრობის შესახებ ღრმა და ყოვლისმომცველი ხელშეკრულებების ხელმოწერა და იმპლემენტაცია მოიტანს, ყველაზე მეტად აცლის საფუძველს კრემლის აგრესიულ პოლიტიკას მისი საზღვრების გასწვრივ. ეკონომიკურად წელგამართული ქვეყნები ყველაზე ნაკლებად ექვემდებარებიან იმ ტიპის ზეწოლას, რასაც კრემლი რეგულარულად მიმართავს თავისი მეზობლების წინააღმდეგ.
ბერკეტი საქართველოზე
მიზეზი, რის გამოც საქართველო ევროპარლამენტის რეზოლუციის ზემოთ მოყვანილ ციტატაში (და, ზოგადად, ტექსტში) არ ფიგურირებს, მარტივია: ყველა ბერკეტი, რასაც ზეწოლისთვის რუსეთი დღეს მოლდოვის, სომხეთისა და უკრაინის წინააღმდეგ იყენებს, კრემლმა ან უკვე გამოიყენა, ან თავად საქართველომ დაუკარგა მას ძალა. უფრო კონკრეტულად:
– სომხეთისგან განსხვავებით, საქართველოს უსაფრთხოება რუსეთზე არაა დამოკიდებული. შესაბამისად, მოსკოვი თბილისს ვერ დააშანტაჟებდა, თურქეთ-აზერბაიჯანის „სენდვიჩში" მარტო დატოვებით.
– უკრაინისგან განსხვავებით, საქართველოს ენერგომომარაგება, ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის მთავრობის მიერ გატარებული პოლიტიკის წყალობით, არაა დამოკიდებული რუსეთზე, ხოლო ქართული პროდუქციის, მათ შორის, ღვინის რუსულ ბაზარზე შეტანა კრემლმა ჯერ კიდევ 2006 წელს აკრძალა.
– მოლდოვისგან განსხვავებით, 2006 წელს ღვინის რუსულ ბაზარზე შეტანის აკრძალვის შემდეგ, საქართველოს (წინა) მთავრობასა და ღვინის ინდუსტრიას არ ურბენია გენადი ონიშჩენკოს კარზე. ამის ნაცვლად, ქართულმა ღვინომ გასაღების ახალი ბაზრები იპოვა; იმავე მოლდოვისგან განსხვავებით, რუსეთმა უკვე გამოიყენა აფხაზეთის და ცხინვალის რეგიონის ფაქტორი და მათი „დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად" აღიარებით, თავადვე მოისპო თბილისზე ზეგავლენის მნიშვნელოვანი ბერკეტი.
ვუბრუნდები მთავარ კითხვას: მაშ, საქართველოზე გავლენის რა ბერკეტი აქვს რუსეთს?
საქართველოზე გავლენის რა ბერკეტი აქვს რუსეთს?
პასუხი მარტივია: საქართველოში იმგვარი პროცესები უნდა განვითარდეს, რაც დასავლელ პარტნიორებს დააეჭვებს დემოკრატიული და ლიბერალური ღირებულებებისადმი ჩვენს ერთგულებაში; ქართული ეკონომიკის პოტენციალში; პოლიტიკური პროცესების კონსტიტუციური ჩარჩოს ფარგლებში განვითარების პერსპექტივაში.
პასუხი მარტივია: საქართველოში იმგვარი პროცესები უნდა განვითარდეს, რაც დასავლელ პარტნიორებს დააეჭვებს დემოკრატიული და ლიბერალური ღირებულებებისადმი ჩვენს ერთგულებაში; ქართული ეკონომიკის პოტენციალში; პოლიტიკური პროცესების კონსტიტუციური ჩარჩოს ფარგლებში განვითარების პერსპექტივაში.
სექტემბრის დასაწყისში ბრიუსელში ევროპარლამენტარებთან საუბრისას რამდენიმე ძირეული პრობლემა დავინახე, რაც ზემოაღნიშნული „მარტივი" პასუხის თქმის საფუძველს მაძლევს.
17-მა მაისმა და ჭელის მინარეთის ამბებმა (წინმსწრები ნიგვზიანით, წინწყაროთი და სამთაწყაროთი) ბევრი ჩვენი ევროპელი მეგობარი დააფიქრა საქართველოში ეთნიკურ-რელიგიური ექსტრემიზმის საფრთხეზე, კერძოდ კი იმაზე, შეუძლია თუ არა ეთნიკურად ქართველ და რელიგიურად მართლმადიდებელ უმრავლესობას აიტანოს მის გვერდით რაიმე ნიშნით განსხვავებული ადამიანი.
ჩვენი ევროპელი მეგობრები არა იმდენად ამგვარი ექსტრემიზმის გამოვლინებამ გააოგნა (ასეთი რამ ევროპის ძველ დემოკრატიებშიც შეიძლება მოხდეს), არამედ ამ პრობლემებზე, ადეკვატური, კონსტიტუციის შესაბამისი რეაგირების ნაცვლად, ხელისუფლების დამთმობმა, ქვიშაში თავის ჩარგვის პოლიტიკამ, რამაც ექსტრემიზმი კიდევ უფრო წაახალისა (ამ ნიშნით იყო ნიგვზიანის, წინწყაროსა და სამთაწყაროს შემთხვევები ჭელის მინარეთის ამბის წინმსწრები).
ჩვენი ევროპელი მეგობრები მყარ კავშირს ხედავენ ძალადობის იმ ტალღას, რაც ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის წინააღმდეგ აგორდა 2012 წლის 1-ლი ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებში კოალიცია ქართული ოცნების გამარჯვების შემდეგ, და იმ ტალღას შორის, რაც სხვადასხვა უმცირესობების მიმართ ხორციელდება ასევე ქართული ოცნების ხელისუფლებაში მოსვლის დღიდან.
ეჭვგარეშეა, რომ 2013 წლის 8 თებერვალს, საქართველოს ეროვნული ბიბლიოთეკის შენობის წინ ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის დასარბევად მობილიზებული ექსტრემისტული ჯგუფის წევრების ასივე პროცენტი 2013 წლის 17 მაისის ანტიდემონსტრაციის მონაწილეა. პრობლემის სათავეც სწორედ ესაა: არცერთ ხელისუფლებას არ ძალუძს, ზოგჯერ სათავისოდ გამოიყენოს ექსტრემისტთა ჯგუფი პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ, ზოგჯერ კი – მისი მოთოკვა შეძლოს. 100-ლარიანი ჯარიმები ექსტრემისტების წინააღმდეგ არ მოქმედებს, პირიქით, ძალადობისკენ კიდევ უფრო ახალისებს.
ევროპაში, რომელმაც საუკუნეების განმავლობაში თავად გამოიარა ეთნიკური თუ რელიგიური წმენდის არაერთი ტალღა, უყვართ კოჰაბიტაცია. არა სიტყვა, არამედ თავად ფაქტი, როგორც განსხვავებულების თანაცხოვრება. განსხვავებულობა შეიძლება იყოს რელიგიური, ეთნიკური, რასობრივი, სექსუალური პრაქტიკის და, ამავე დროს, პოლიტიკურიც. ვიდრე პოლიტიკური კოჰაბიტაცია შედგებოდა, ევროპულ ქვეყნებში ჯერ ძირეულ პრინციპზე – რელიგიურ, ეთნიკურ, რასობრივ, სექსუალური პრაქტიკის თვალსაზრისით განსხვავებულთა კოჰაბიტაციაზე შეთანხმდნენ.
პოლიტიკის თეორიის ენაზე რომ ვთქვათ, კონსოლიდირებულ, შემდგარ დემოკრატიებში ლიბერალიზმი თუ წინ არ უსწრებდა დემოკრატიას (საყოველთაო საარჩევნო უფლების დანერგვას), როგორც მინიმუმ, არ ჩამორჩებოდა.
საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლება არათუ ექსტრემიზმს არ აღკვეთს (და ამით ახალისებს), არამედ თავად არის ამ ექსტრემიზმის წყარო და პოლიტიკურ კოჰაბიტაციას საქართველოს ყველა დღევანდელი პრობლემის სათავედ აცხადებს: იგი წინასაარჩევნოდ მოსახლეობას ერთადერთ რამეს – პოლიტიკურ ოპონენტებთან კოჰაბიტაციის დასრულებას ჰპირდება. ეს კი 17 მაისითა და ჭელის მინარეთის ამბით შოკირებულ ჩვენს ევროპელ მეგობრებს იმის ფიქრისკენ უბიძგებს, რომ პოლიტიკური კოჰაბიტაციის დასრულებას უმცირესობებისადმი ძალადობის უფრო დიდი ტალღის აგორება არ მოჰყვეს.
ქართული ეკონომიკის განვითარებაც პირდაპირაა დამოკიდებული უცხოური ინვესტიციების შემოსვლაზე, ინვესტორები კი თავს იკავებენ ისეთ ქვეყნებში ფულის დაბანდებისგან, სადაც პოლიტიკურ ძალებს შორის კოჰაბიტაციის ნაცვლად დაპირისპირებას ხედავენ, სადაც რაიმე ტიპის კონფლიქტია მოსალოდნელი, მათ შორის, რელიგიურ თუ ეთნიკურ ნიადაგზე.
2008 წელს საქართველოში სრულმასშტაბიანი სამხედრო ოპერაციის ჩატარებითა და ქვეყნის ტერიტორიის 20%-ის დღესაც მიმდინარე ოკუპაციით, რუსეთი სწორედ ინვესტორების დაფრთხობას და ქართული ეკონომიკის დასუსტებას ისახავდა მიზნად. ამ პირობებშიც კი, საქართველომ ეკონომიკური ზრდის ტემპის შენარჩუნება მოახერხა და მხოლოდ ახლა, ქვეყანაში გამეფებული ძალადობისა და აგრესიის ფონზე, ხდება შესაძლებელი, ქართული ეკონომიკა მართლაც შევიდეს რთულად გამოსწორებადი დაღმასვლის სპირალში. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ევროკავშირს სამეგობროდ და სამეზობლოდ ახალი საბერძნეთი კი არ სჭირდება, არამედ ჯანსაღი ეკონომიკა, რომელიც რაღაც მომენტში ბრიუსელიდან წამოსული სუბსიდიებით ხელით სათრევი არ გახდება.
ეკონომიკური ზრდის მნიშვნელობა ბრიუსელთან თავის მოსაწონებლად კი არ გვჭირდება, ანდა მხოლოდ იმიტომ, რომ ოჯახებში უბრალოდ მეტი შემოსავალი გვქონდეს (თუმცა, დამეთანხმებით, ეს ძალიან არსებითია). ეკონომიკური ვარდნა და ადამიანების გაღატაკება თავადაა ექსტრემიზმის წყარო. მეტიც, ეკონომიკური ვარდნით გამოწვეული საბიუჯეტო კრიზისის პირობებში, მთავრობა ვეღარ ახერხებს, უზრუნველყოს სახელმწიფო ინსტიტუტების გამართული მუშაობა, მათ შორის, მაშინაც, როცა რაიმე ტიპის ექსტრემიზმია აღსაკვეთი.
შევხედოთ, სად ვცხოვრობთ დღეს – ძალადობრივი, აგრესიული გარემო; ეკონომიკური სტაგნაცია; პრემიერმინისტრ ივანიშვილის თანამდებობიდან გამოცხადებული წასვლით შექმნილი პოლიტიკური გაურკვევლობა – და კვლავ ვსვამ კითხვას: არის თუ არა ეს ის გარემო, რაც ევროპელ მეგობრებს ათასჯერ დააფიქრებს, ვიდრე ჩვენკენ ნაბიჯს გადმოდგამენ? და არის თუ არა ეს ის გარემო, რაც რუსეთს უბიძგებს, საქართველოს მიმართ კიდევ უფრო აგრესიული იყოს?
პასუხი ისევ და ისევ „მარტივია": დღეს საქართველოს ასავალ-დასავალის იდეოლოგია მართავს. ეს შავრაზმული გაზეთი კი დღესდღეობით კრემლის მთავარი დასაყრდენია საქართველოში.