ჯანდაცვა

საყოველთაო ჯანდაცვის მომავალი

მარტიდან საქართველოში საყოველთაო ჯანდაცვა მოქმედებს. მთავრობამ სექტორული პოლიტიკის ფუნდამენტური ცვლილება ისე გააკეთა, თითქოს ერთი უმნიშვნელო და უინტერესო საკითხი გადაეწყვიტა. ჯანდაცვის სამინისტროს ვებ და ფეისბუქის გვერდის ხშირი შემოწმების მიუხედავად, რეფორმა ისე შევიდა ძალაში, რომ არანაირი დოკუმენტი არ მოიპოვება, რომელიც ახსნიდა, თუ რა მიზნის მისაღწევად, რა, როდის და რატომ კეთდება.

უფროსი და საშუალო ასაკის ადამიანებს ახსოვთ საყოველთაო ჯანდაცვა. უხარისხო და უფასო მკურნალობა შესაძლებელი იყო ყველგან. 80-იანების მიწურულს, რუსეთში სტუდენტობის პერიოდში თავად ვარ მოწმე, რომ საავადმყოფოებში მოხუცებულები ზამთრის თვეებს ატარებდნენ. პროფილაქტიკურ დიაგნოსტიკურ და ფიზიოთერაპიულ პროცედურებს იტარებდნენ და რაც მათთვის უფრო მნიშვნელოვანი იყო, უფასოდ ისვენებდნენ. მძიმე ან რთულად სადიაგნოსტიკო შემთხვევებში ჩვეულებრივზე უკეთესი ხარისხის მომსახურების მისაღებად პაციენტს ან ადგილობრივ „კორიფესთან” მოხვედრა სჭირდებოდა, ან, პირობითად, „მოსკოვში” წასვლა.

დაემსგავსება თუ არა თანამედროვე ქართული მედიცინა საბჭოთა მედიცინას, ეს არის კითხვა, რომელიც, ვფიქრობ, ბევრს გვაწუხებს.

90-იან წლებში სამედიცინო ინდუსტრიაში დიდი კატაკლიზმები დაიწყო. სახელმწიფო ფულს არ იხდიდა, დაწესებულებების ფუნქციონირების გაგრძელება მხოლოდ პაციენტის მიერ გადახდილი მომსახურების საფასურით იყო შესაძლებელი. საავადმყოფოებს კვლავ სახელმწიფო ფლობდა, ამიტომ არც არავინ ცდილობდა მწირი რესურსების ეფექტიანად გამოყენებას. მენეჯერები და ექიმები სახელმწიფო ქონებას საკუთარი კერძო ინტერესების შესაბამისად იყენებდნენ და უპატრონო ინფრასტრუქტურის ამორტიზაციის ხარჯზე დაბალი ხარისხის მომსახურების წარმოებას აგრძელებდნენ. გარდა ამისა, არასაჭირო ან ფინანსურად გაუმართლებელი მკურნალობის ხარისხის კონტროლის შესაძლებლობა არ არსებობდა. ამიტომ ექიმების დიდი ნაწილი ყველა იმ პროცედურას და მანიპულაციას ატარებდა, რის გადახდისუნარიანობასაც პაციენტებს ამჩნევდნენ. გასაკვირი არ არის, რომ ასეთ სამედიცინო დაწესებულებებში პაციენტის მოხვედრა უკიდურესი აუცილებლობის გარეშე, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში გახდა.

წინა მთავრობამ სექტორში ფუნდამენტური ლიბერალური რეფორმა გაატარა:

1) ინფრასტრუქტურის დიდი ნაწილი განაკერძოვა;

2) სახელმწიფო ფულით ძირითადად მომხმარებლის დაბალშემოსავლიანი ნაწილი დააფინანსა;

3) სახელმწიფო ფულის ეფექტიანად დახარჯვის ფუნქცია კერძო სადაზღვევო კომპანიებს გადაუმისამართა.

უფრო მეტი და სწრაფად რომ გაეკეთებინა, შესაძლებელია დღეს კიდევ უკეთესი შედეგები გვქონოდა, მაგრამ ყველაფერი შედარებითია და თუ ჯანდაცვაზე ვსაუბრობთ, ასეთი მასშტაბის რეფორმა მსგავს ვადებში მსოფლიოს არცერთ ქვეყანას არ ჩაუტარებია. მიუხედავად იმისა, რომ რეფორმის დაგეგმვის წლებში საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების ექსპერტები დიდ ენთუზიაზმს რეფორმის კურსის მიმართ არ გამოხატავდნენ, ნებისმიერი ობიექტური შეფასება ჯანდაცვის სისტემის ფუნქციონირების შედეგების მნიშვნელოვან გაუმჯობესებაზე მეტყველებს.

ბოლო წლებში გაუმჯობესდა სამედიცინო მომსახურების ხარისხთან პირდაპირ დაკავშირებული ისეთი ინდიკატორები, როგორიცაა, მაგალითად, დედების და ბავშვების ჯანმრთელობის მაჩვენებლები. რამდენიმე წლის მანძილზე ბავშვთა სიკვდილობის მაჩვენებელი თითქმის ორჯერ შემცირდა. გადამოწმება ნებისმიერს შეუძლია მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის სამედიცინო სტატისტიკის ელექტრონულ ბაზაში (European health for all database, HFA-DB).

ბუნებრივი და გასაგებია, რომ ადამიანებს უნდათ უკეთესი, სწრაფად და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, სხვის ხარჯზე. პოლიტიკოსებს დასავლეთის ქვეყანაში მკურნალობის შემდეგ უჩნდებათ ილუზია, თითქოს იმავე ხარისხის მომსახურება ჩვენთანაც უნდა იყოს და ამას თურმე სისტემის სტრუქტურის ცვლილებით მივაღწევთ. ზემოთ ნახსენები მონაცემთა ბაზიდან მარტივად შეიძლება გაგება, თუ რა განსაზღვრავს ყველაზე მნიშვნელოვნად დღევანდელი ხელისუფლებისთვის მისაბაძ გერმანიაში მომსახურების მაღალ ხარისხს. ერთი გერმანელის ჯანმრთელობაზე იხარჯება 4332 დოლარი, ხოლო ქართველის – 478. თუ ჩვენ დაახლოებით იმავე ხარისხის მომსახურების მიღება გვინდა, მაშინ მედიცინაში უნდა დავხარჯოთ დაახლოებით 28,5 მილიარდი ლარი. შეგახსენებთ, საქართველოს მთლიანი ეკონომიკა ამაზე ნაკლებია.

როდესაც სახელმწიფო დაფინანსება დროის მოკლე პერიოდში 3-ჯერ იზრდება, გაიზრდება მოთხოვნა. მომსახურების მიწოდების შესაბამისი ზრდა, ბუნებრივია, ანალოგიური სისწრაფით ვერ მოხდება. მეტი დასახარჯი ფული იმავე წარმოების მოცულობის პირობებში ფასების ზრდას გამოიწვევს – ბაზარზე ელემენტარული წარმოდგენის მქონე ნებისმიერი ადამიანისთვის ეს ცხადია.

საინტერესო უნდა იყოს თავად მეთოდი, თუ როგორ აღწევს საყოველთაობას სახელმწიფო. ცხადია, რაციონალიზმი მთავრობაში არსებობს და ესმით, რომ მიუხედავად 2013 წელს გასამმაგებული ხარჯებისა, საყოველთაობა მოსახლეობისათვის ქვეცნობიერად უფასო ჯანდაცვას ნიშნავს. დღევანდელი მოცულობის და ხარისხის შენარჩუნება 2 მილიარდი ჯდება. ამ მოცულობის რესურსი კი სახელმწიფო ბიუჯეტში უბრალოდ არ არსებობს. ის, რომ დაზღვევის სახელმწიფო დაფინანსება 2012 წელთან შედარებით სამჯერ გაიზარდა და შეადგინა 500 მილიონი ლარი არასრული წლის მანძილზე, როდესაც მარტიდან სექტემბრამდე ახალი ბენეფიციარები 5-ლარიან დაფინანსებას მიიღებენ, ნიშნავს, რომ მომავალ, 2014 წელს, იმავე ხარჯების დაფინანსება მინიმუმ 720 მლნ უნდა გახდეს.

საყოველთაო არ ნიშნავს უფასოს, ეფექტიანს ან სამართლიანს. ის მხოლოდ ერთ რამეს აღნიშნავს – არაპერსონიფიცირებულს. რაციონალური ადამიანებისთვის მნიშვნელოვანია რეალისტური პროგნოზი, რას გამოიწვევს საყოველთაო დაზღვევის შემოღება.

ვისზე იმოქმედებს გაზრდილი ფასები? პირველ რიგში იმაზე, ვინც ბაზრის წესებით მუშაობს, ანუ მომხმარებელზე, ვინც უშუალოდ იხდის მომსახურების საფასურს. ანდა კერძო სადაზღვევო კომპანიების პროდუქტების ფასზე. იმ კომპანიების, რომლებიც იძულებული არიან სამედიცინო დაწესებულებებს მოელაპარაკონ ანაზღაურების პირობებზე. სადაზღვევო კომპანიაც შუამავალია და, საბოლოოდ, სადაზღვევო პროდუქტის ფასის გადახდა ისევ მომხმარებელს მოუწევს.

გაზრდილი ფასები სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული მომსახურების გამოყენების ზრდის სტიმულირებას მოახდენს. თუ ადრე მოსახლეობის ნაწილი თავად ზრუნავდა საკუთარ ჯანმრთელობაზე, იძენდა კერძო დაზღვევას ან უშუალოდ იხდიდა სამედიცინო მომსახურების ფასს, სულ უფრო მეტი ადამიანი შეეცდება სახელმწიფო მომსახურებით ისარგებლოს. შესაბამისად, გაიზრდება პოლიტიკური მოთხოვნა გაიზარდოს ჯანდაცვის საბიუჯეტო დაფინანსება. ვფიქრობ, ამიტომაც შემოიღო სამინისტრომ განსხვავებული წესით დაფინანსების მოდელი. ბოლო წლებში სადაზღვევო კომპანიები იყენებდნენ მომხმარებლისათვის ფულად ზღვარს (მაგალითად, სტაციონარული მომსახურება 15000 ლარამდე), რომლის ფარგლებში ნებისმიერი მომსახურება ფინანსდებოდა, გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა, როგორადაც მიჩნეული იყო ფუფუნებასთან ასოცირებული პლასტიკური ქირურგია და სხვა მსგავსი სერვისები.

სამინისტრომ ახალი ბენეფიციარების დაფინანსება განსხვავებული წესით დაიწყო – ფულადი ზღვრის ფარგლებში კონკრეტულ დაავადებებს აფინანსებს. რატომაა საყურადღებო ეს ცვლილება? ამ ინსტრუმენტით სამინისტრო იმედოვნებს ხარჯების კონტროლს. თუმცა, ვფიქრობ, ჯეროვნად არ აფასებს (რადგან იმედი მაქვს, რომ ამას შეგნებულად არ აკეთებს), სამედიცინო დაწესებულებების სტიმულს, თითოეული სამედიცინო შემთხვევა სამინისტროს მიერ დაფინანსებულ დაავადებებს მოარგონ. გაყალბების სტიმულირების პოლიტიკა ერთი მხრივ გამოიწვევს სამედიცინო დაწესებულებაში პაციენტთან გარიგებას, ხოლო მეორე მხრივ, დამფინანსებელთან არაფორმალურ ურთიერთობაში შესვლის სტიმულირებას, მარტივად რომ ვთქვათ, კორუფციას.

შედეგად, ვიღებთ მდგომარეობას, როდესაც მომხმარებლები დავაფინანსებთ ერთმანეთის დაბალი ხარისხის სამედიცინო მომსახურებას მონოპოლისტი სახელმწიფო დამფინანსებლის მეშვეობით და სულ უფრო ნაკლები მომხმარებელი შეძლებს კერძო სადაზღვევო კომპანიების მიერ შეთავაზებული გაძვირებული სადაზღვევო პროდუქტებით სარგებლობას. მომხმარებლის უკმაყოფილება, რაც ასეთი სისტემის პირობებში გარდაუვალია, აუცილებლად დაბრალდება კერძო სამედიცინო დაწესებულების მეპატრონეების სიხარბეს. ეს კი გამოიწვევს ფასების და ხარისხის კონტროლის ახალ-ახალ სახელმწიფო რეგულაციებს. სერიოზული ავადმყოფობის შემთხვევაში კვალიფიციური მომსახურების მიღების საჭიროებისას მოგვიწევს რამდენიმე გამორჩეულად ძვირადღირებული ადგილობრივი სამედიცინო დაწესებულების მომსახურებით სარგებლობა. ან ძველი დროის არ იყოს, მოსკოვის ნაცვლად, ვენაში ან ბერლინში გამგზავრება. თუმცა, იქნებ მოსკოვიც არ იყოს ცუდი ალტერნატივა?!

 

კომენტარები