ატენური ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე სახელოვანი ქართული ღვინოა. ის ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში იყო ცნობილი და ამ ტიპის ღვინოს ამ ხეობაში დღემდე წურავენ. მეღვინეობის მნიშვნელობა მდ. ტანას ხეობაში იქიდანაც ჩანს, რომ 100 წლის წინ იქ 75% სამეურნეო მიზნებისთვის განკუთვნილი მიწებისა ვენახს ეკავა.
XX საუკუნეში ატენის ხეობა ორ ზონად დაიყო. ე.წ. ზედა ზონა: სიონი, დიდი ატენი, პატარა ატენი, გარდატენი, მიხანათ უბანი და სხვა. ქვედა ზონაში: ხიდისთავი, ჯებირი, დეგეულა. თანამედროვე მონაცემებით, მიკროზონაში ვენახები 620 მეტრიდან 750 მეტრამდე სიმაღლის ფარგლებშია მოქცეული და მოიცავს სოფლებს: პატარა ატენს, გარდატენს და დიდ ატენს.
ეს ზონა საკმაოდ განსხვავდება შიდა ქართლის სხვა ხეობებისგან, პირველ რიგში კი იმით, რომ მდინარე მტკვრის მარჯვენა მხარეს, მდინარე ტანას ხეობა ქარებისაგან მაქსიმალურადაა დაცული. საქპატენტის მონაცემების მიხედვით, თრიალეთის ქედის განშტოებები საცხენისისა და წერეთის ქედები მდ. ტანას ხეობას აღნიშნული მიმართულებებიდან ჰაერის მასების უშუალო შემოჭრისაგან იცავენ. ქარები უმთავრესად ხეობის გასწვრივ ქრიან, რომლის სიღრმეში მათი სიძლიერე თანდათან მცირდება.
ატენური ე.წ. კლასიკურ მოგუდულ ღვინოდ ითვლება (მას ბუნებრივ ცქრიალა ღვინოსაც უწოდებენ.). შაქრისა და ნახშირორჟანგის შენარჩუნების მიზნით ატენის ხეობაში, მაღლობ ადგილას სპეციალურად იყო მოწყობილი ქვევრები, სადაც ბუნებრივ სიცივეს იყენებდნენ. ვახუშტი ბატონიშვილი ახსენებს ე.წ. საცივის მარანს, “საცივი, ვითარცა მყინვარი, სადაცა დგება ღვინო წარჩინებული”, ადგილს, რომელიც დღემდე არსებობს. მართალია ძველი ქვევრები ძალიანაა დაზიანებული, მაგრამ ადგილს დღემდე საცივი ჰქვია და ტემპერატურული სხვაობა დღესაც იგრძნობა. ღვინის კლუბმა ეს ადგილი 2 წლის წინ მოინახულა და შესაბამისი ფოტომასალაც ჩამოიტანა.
XIX საუკუნის ავტორების ცნობით, ატენის ხეობაში ძირითადად გორული მწვანე, თავკვერი და ბუდეშური მოდიოდა და ზოგიერთი ავტორის თანახმად, ძველი ატენური მხოლოდ ბუდეშურიდან დგებოდა. უფრო გავრცელებულ ვარიანტებში –ჩინურიდან და გორული მწვანედან, რომელსაც მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში ალიგოტეც ემატებოდა.
დღესდღეობით ატენში ყველაზე დიდი რაოდენობით ჩინური მოდის, რასაც გორული მწვანე, ასევე მცირე რაოდენობით ბუდეშური, ალიგოტე და რქაწითელი მოსდევს. გარდა ამისა, საფერავიდან და თავკვერიდან დღესაც საკმაოდ მაღალი ხარისხის მსუბუქი წითელი ღვინოები მიიღება.
ტრადიციულად, ატენურს, რა თქმა უნდა, ქვევრში აყენებდნენ, ზემოხსენებულ საცივის მარანში. ამ ტრადიციულ ტექნოლოგიაზე რამდენიმე მოსაზრება არსებობს, იგი დეტალურად აქვს გადმოცემული ეთნოგრაფ ლევან ფრუიძეს, სტატიაში “საცივი მარანი” ატენში”, რომელიც გასული საუკუნის 70-იან წლებში გამოქვეყნდა. სტატია სრულად vinoge.com-ზე შეგიძლიათ ნახოთ, სადაც დეტალურადაა მოთხრობილი უძველესი, ტრადიციული ქართული ცქრიალა ღვინის ამბავი.
XX საუკუნის 50-იანი წლებიდან ატენში ღვინის წარმოებისთვის წარმოდგენილი იყო ტექნოლოგიური პროცესის რამდენიმე ვარიანტი, რომლებიდანაც უმნიშვნელოვანესად მიიჩნიეს გ. ბერიძის სქემა. ეს შამპანური ღვინო 3 წლის მანძილზე სარდაფში ინახებოდა, დანარჩენი პროცესები კი ბოთლური მეთოდის მიხედვით ვითარდებოდა და ბოლოს საექსპედიციო ლიქიორს უმატებდნენ, ისე, რომ ღვინოში შაქრიანობა 2-5%-მდე ასულიყო.
ასევე აყენებდნენ ატენურს რეზერვუარული მეთოდით, ძირითადად ჩინურის ჯიშის ყურძნის გამოყენებით. ის ევროპული ტიპის სუფრის თეთრი ღვინის ტექნოლოგიის მიხედვით მზადდებოდა. დადუღებული ღვინო კი 60-დღიან დამუშავებას გადიოდა.
XX საუკუნეში ატენის ხეობა ორ ზონად დაიყო. ე.წ. ზედა ზონა: სიონი, დიდი ატენი, პატარა ატენი, გარდატენი, მიხანათ უბანი და სხვა. ქვედა ზონაში: ხიდისთავი, ჯებირი, დეგეულა. თანამედროვე მონაცემებით, მიკროზონაში ვენახები 620 მეტრიდან 750 მეტრამდე სიმაღლის ფარგლებშია მოქცეული და მოიცავს სოფლებს: პატარა ატენს, გარდატენს და დიდ ატენს.
ეს ზონა საკმაოდ განსხვავდება შიდა ქართლის სხვა ხეობებისგან, პირველ რიგში კი იმით, რომ მდინარე მტკვრის მარჯვენა მხარეს, მდინარე ტანას ხეობა ქარებისაგან მაქსიმალურადაა დაცული. საქპატენტის მონაცემების მიხედვით, თრიალეთის ქედის განშტოებები საცხენისისა და წერეთის ქედები მდ. ტანას ხეობას აღნიშნული მიმართულებებიდან ჰაერის მასების უშუალო შემოჭრისაგან იცავენ. ქარები უმთავრესად ხეობის გასწვრივ ქრიან, რომლის სიღრმეში მათი სიძლიერე თანდათან მცირდება.
ატენური ე.წ. კლასიკურ მოგუდულ ღვინოდ ითვლება (მას ბუნებრივ ცქრიალა ღვინოსაც უწოდებენ.). შაქრისა და ნახშირორჟანგის შენარჩუნების მიზნით ატენის ხეობაში, მაღლობ ადგილას სპეციალურად იყო მოწყობილი ქვევრები, სადაც ბუნებრივ სიცივეს იყენებდნენ. ვახუშტი ბატონიშვილი ახსენებს ე.წ. საცივის მარანს, “საცივი, ვითარცა მყინვარი, სადაცა დგება ღვინო წარჩინებული”, ადგილს, რომელიც დღემდე არსებობს. მართალია ძველი ქვევრები ძალიანაა დაზიანებული, მაგრამ ადგილს დღემდე საცივი ჰქვია და ტემპერატურული სხვაობა დღესაც იგრძნობა. ღვინის კლუბმა ეს ადგილი 2 წლის წინ მოინახულა და შესაბამისი ფოტომასალაც ჩამოიტანა.
XIX საუკუნის ავტორების ცნობით, ატენის ხეობაში ძირითადად გორული მწვანე, თავკვერი და ბუდეშური მოდიოდა და ზოგიერთი ავტორის თანახმად, ძველი ატენური მხოლოდ ბუდეშურიდან დგებოდა. უფრო გავრცელებულ ვარიანტებში –ჩინურიდან და გორული მწვანედან, რომელსაც მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში ალიგოტეც ემატებოდა.
დღესდღეობით ატენში ყველაზე დიდი რაოდენობით ჩინური მოდის, რასაც გორული მწვანე, ასევე მცირე რაოდენობით ბუდეშური, ალიგოტე და რქაწითელი მოსდევს. გარდა ამისა, საფერავიდან და თავკვერიდან დღესაც საკმაოდ მაღალი ხარისხის მსუბუქი წითელი ღვინოები მიიღება.
ტრადიციულად, ატენურს, რა თქმა უნდა, ქვევრში აყენებდნენ, ზემოხსენებულ საცივის მარანში. ამ ტრადიციულ ტექნოლოგიაზე რამდენიმე მოსაზრება არსებობს, იგი დეტალურად აქვს გადმოცემული ეთნოგრაფ ლევან ფრუიძეს, სტატიაში “საცივი მარანი” ატენში”, რომელიც გასული საუკუნის 70-იან წლებში გამოქვეყნდა. სტატია სრულად vinoge.com-ზე შეგიძლიათ ნახოთ, სადაც დეტალურადაა მოთხრობილი უძველესი, ტრადიციული ქართული ცქრიალა ღვინის ამბავი.
XX საუკუნის 50-იანი წლებიდან ატენში ღვინის წარმოებისთვის წარმოდგენილი იყო ტექნოლოგიური პროცესის რამდენიმე ვარიანტი, რომლებიდანაც უმნიშვნელოვანესად მიიჩნიეს გ. ბერიძის სქემა. ეს შამპანური ღვინო 3 წლის მანძილზე სარდაფში ინახებოდა, დანარჩენი პროცესები კი ბოთლური მეთოდის მიხედვით ვითარდებოდა და ბოლოს საექსპედიციო ლიქიორს უმატებდნენ, ისე, რომ ღვინოში შაქრიანობა 2-5%-მდე ასულიყო.
ასევე აყენებდნენ ატენურს რეზერვუარული მეთოდით, ძირითადად ჩინურის ჯიშის ყურძნის გამოყენებით. ის ევროპული ტიპის სუფრის თეთრი ღვინის ტექნოლოგიის მიხედვით მზადდებოდა. დადუღებული ღვინო კი 60-დღიან დამუშავებას გადიოდა.
