პენიტენციარული სისტემა

მაია ხასია: ყველაზე დიდი პრევენციული ღონისძიება არის საზოგადოებრივი მონიტორინგის არსებობა

სასჯელაღსრულების სისტემაში მიმდინარე არეულობაზე - პატიმრებისა და მათი ახლობლების პროტესტზე, პენიტენციარულ სისტემაში მოსალოდნელ ცვლილებებზე, დაგეგმილ ამნისტიასა და სხვა მომიჯნავე საკითხებზე ტაბულა სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის ახალ ხელმძღვანელს, მაია ხასიას, ესაუბრა.

ბოლო პერიოდში საპატიმროებში არეულობაა, როგორ გესახებათ წესრიგის დამყარება?

როცა დავინიშნე, მაშინ დაიწყო ეს პროცესი რუსთავში, შემდეგ ქსანში და დიდი იმედი მაქვს, რომ დასრულებისკენ მიდის. არის ერთი მნიშვნელოვანი რამ - არ არსებობს გამოკვეთილი პრობლემა, რომლის გამოც მსჯავრდებულები ქმნიან დაძაბულ სიტუაციას.

ერთი, რასაც ხაზს უსვამენ, არის სამედიცინო მომსახურებასთან დაკავშირებული პრობლემა. გუშინ დაინიშნა სამედიცინო დეპარტამენტის ხელმძღვანელობა, დღეს ვგეგმავ მათთან შეხვედრას. ეს საკითხი დროულად უნდა მოგვარდეს, თუმცა ეს არ არის მოკლევადიანი საკითხი.

მეორე საკითხი, რაზეც პრეტენზიას აცხადებენ, ვფიქრობ, რომ არარეალურია და წარმოჩენილია უბრალოდ პრობლემად - ეს არის ძველი თანამშრომლების ყოფნა სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში. ყველას მივმართე, გამოაგზავნონ დეპარტამენტში, სამინისტროში, არგუმენტირებული განცხადებები და საჩივრები. ჩვენ გადავცემთ ამას პირადი შემადგენლობის ინსპექციას, ის შეისწავლის ამ საკითხებს და თუ ფაქტები დადასტურდება, ეს ადამიანები დატოვებენ სამსახურებს.

თუმცა, თუ ვამბობთ იმას, რომ ჩვენ ეს თანამშრომელი არ მოგვწონს... ერთი შემთხვევა მახსენდება, რუსთავში მოქალაქემ მკითხა - არ შეიძლება, გაათავისუფლოთ უფროსი, რომელიც არ მოსწონს პატიმარს? ერთი ქვეყანა მაინც მაჩვენეთ მსოფლიოში, სადაც დირექტორები ამ ცენზით ინიშნებიან. თუ ჩვენ რომელიმე თანამშრომელს სამართალდარღვევა აქვს ჩადენილი, ყველა აგებს პასუხს, მაგრამ თუ ასეთი რამე არ მომხდარა და ესა თუ ის თანამშრომელი, უბრალოდ, ადრე მუშაობდა სისტემაში, ამისთვის თანამშრომელს ვერ და არ გავათავისუფლებთ.

მე არ მინდა და არ დავუშვებ, სისტემაში მყავდეს მსჯავრდებული, რომლის პატივი და ღირსება იქნება შელახული ჩემი თანამშრომლის მიერ. ამავე დროს, არც იმას დავუშვებ, რომ მყავდეს შეშინებული და შეურაცხყოფილი თანამშრომელი.

რუსთავის ციხის დირექტორმა ლევან აბურჯანიამ, თანამდებობის დატოვებისას სწორედ ეგ განაცხადა, რომ მისი ღირსება იყო შელახული. ქსნის შემთხვევაშიც იგივე მეორდება, პატიმრები ითხოვენ, რომ დირექტორი გადადგეს.

რუსთავის დაწესებულებას რაც შეეხება, აბურჯანიას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მუშაობისას, მაგრამ მსჯავრდებულები ასახელებდნენ მისი პოლიციის უფროსობის პერიოდის ბევრ ფაქტს. ეს ადამიანი ამის გამო თანამდებობიდან არ გაგვითავისუფლებია. უფლებამოსილება შევუჩერეთ, სანამ პირადი შემადგენლობის ინსპექცია არ შეისწავლიდა გარემოებებს, რასაც ამ ადამიანის წინააღმდეგ ამბობდნენ. ამ დროს მან აღნიშნა, რომ თავს შეურაცხყოფილად გრძნობს და ამიტომ დატოვა თანამდებობა.

რაც შეეხება ქსნის დაწესებულებას და მის დირექტორ ნუკრი ხუხუას, არ დაუწერია და მე არ მომსვლია მისი პატაკი, მაგრამ ცალსახად ვაცხადებ, რომ სამინისტრო არ დააკმაყოფილებს ამ მოთხოვნას, ვიდრე პირადი შემადგენლობის ინსპექცია გარემოებების შესწავლას არ დაასრულებს.

ხუხუამ შეიძლება დატოვოს თანამდებობა, რუსთავის ციხის დირექტორმა დატოვა, როგორ ფიქრობთ, ეს ხომ არ ახალისებს პატიმრების პროტესტს და ხომ არ აგრძნობინებთ მათ, რომ საკადრო პოლიტიკა შეუძლიათ აკონტროლონ?

აბსოლუტურად. სწორედ ამიტომ, ჩვენ არ ვგეგმავთ ნუკრი ხუხუას გათავისუფლებას. მოგვაწოდონ ფაქტები პატიმრებმაც და მშობლებმაც, თუ ასეთი ფაქტები არ აქვთ, არავინ გათავისუფლდება თანამდებობიდან იმიტომ, რომ არ მოსწონთ.

ეს ყველაფერი ამიტომ მოხდა - ძველი ხელმძღვანელობისას პატიმრები იყვნენ მძიმე სტრესის ქვეშ, ამის შემდგომ, პირობითად, შუალედური ხელმძღვანელობა იყო, რომელმაც, ვფიქრობ, იცოდა, რომ დიდხანს არ დარჩებოდა. ამიტომ, მათ, ასე ვთქვათ, მიუშვეს პატიმრები რეჟიმის დარღვევით. დღეს, როდესაც მოვიდა ახალი ხელმძღვანელობა, დაიწყო მუშაობა, რომ შინაგანაწესისა და რეჟიმის ფარგლებში ჩასხდნენ, კანონის სრული დაცვით. ეს პატიმრებს არ მოსწონთ. ეს პროტესტი სწორედ ამისკენ არის მიმართული.

რას აპირებთ საპატიმროებთან წესრიგის უზრუნველსაყოფად? მაგალითად, პატიმრების ნათესავებს ჩხუბი მოუვიდათ სამხედროებთან, რომლებიც ქსნის დაწესებულების გარე პერიმეტრს იცავენ და ამ ინციდენტის დროს ერთ სამხედროს სცემეს.

 ამაზე აუცილებლად აღიძრება სისხლის სამართლის საქმე. დედებმა, რომლებიც აპროტესტებდნენ შვილების მდგომარეობას, უდანაშაულო 18 წლის ბიჭს სცემეს. გარდა ამისა, შევიდა მანქანა დაცულ ტერიტორიაზე და შეყვა ამდენი ხალხი. ჩვენ რომ რაიმე ფორმით შეგვეკავებინა ის ხალხი, ეს ალბათ იქნებოდა საზოგადოებრივი პროტესტის საფუძველი. მათ ყველამ დაარღვია კანონი. ეს მიუღებელია.

არსებობს დადგენილი ნორმა, რა მონაკვეთზე ახლოს არ შეიძლება მოქალაქეების მისვლა. ეს ტერიტორია დაცული იქნება. თუ არა და, დავიხმარებთ პოლიციას.

ორი დღის წინ 6 მსჯავრდებულს სისხლის სამართლის საქმე აღვუძარით თბილისის ნომერ პირველ საპყრობილეში, ამას შესაბამისი კვალიფიკაცია მიეცემა. მათ ცეცხლი წაუკიდეს რაღაცას, ვენები გადაიჭრეს.

ჩვენ ძალისმიერ მეთოდებს არ გამოვიყენებთ - კანონს დაარღვევს მსჯავრდებული - დაისჯება, კანონს დაარღვევს ჩემი თანამშრომელი, დაისჯება. ასევე, მოქალაქეც.

თქვენ აქამდე არასამთავრობო სექტორში მუშაობდით პენიტენციარულ საკითხებზე. ზოგადად, როგორ წარმოგიდგენიათ სიტუაციის გაჯანსაღება, როგორია თქვენი გეგმა, რა უნდა შეიცვალოს სისტემაში?

სოციალური სამსახურის გაძლიერება მინდა. სასჯელის მოხდა ადამიანებისთვის გახდა მეორე სასჯელი. სასჯელი მას აქვს დაკისრებული სასამართლოს მიერ და ადამიანურ პირობებში უნდა იხდიდეს. ყველგან დაინიშნება ფსიქოლოგი.

შემდეგი გეგმა ჩემთვის, სარეაბილიტაციო პროგრამების დანერგვაა სისტემაში. ასევე მნიშვნელოვანია სასჯელის მოხდის ინდივიდუალური დაგეგმვის ინსტიტუტის ჩამოყალიბება. ამ თემაზე მაქვს ძალიან ბევრი ნამუშევარი, მაგრამ ეს პატიმრების დღევანდელი რაოდენობის შემთხვევაში ვერ მოხერხდება. შეუძლებელია ინდივიდუალურად სასჯელი დაუგეგმო 22 000 ადამიანს, მაგრამ, იცით, რომ ჩვენ ყველა მოუთმენლად ველოდებით ამნისტიასაც, ვადამდე ადრე განთავისუფლების კომისიაც ამოქმედდება, რადგან პარლამენტი უკვე შეიკრიბა.

ყველა მსჯავრდებულს, რომელსაც უარი ეთქვა ქულათა სისტემით, განიხილავს ახალი მოქმედი კომისია. ამის შემდეგ მე მექნება შეხვედრა საერთაშორისო და ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, რომ დაინერგოს სარეაბილიტაციო და საგანმანათლებლო პროგრამები.

ჩემი მიზანი ისაა, რომ ეს ადამიანები მთელი დღის განმავლობაში არ იყვნენ უქმად. მათში ძალიან ბევრი ახალგაზრდაა. გათავისუფლების შემთხვევაში, ამ ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ საშუალება, საზოგადოებაში იპოვონ თავიანთი ადგილი. 18 წლის ბიჭი რომ დაიჭირეს და 10 წელი ციხეშია, ეს ადამიანი თავისუფლდება და არანაირი რესურსი და უნარ-ჩვევები არ აქვს. მინდა, რომ ეს უნარ-ჩვევები ჰქონდეთ.

ჩემი მთავარი პრიორიტეტი კი ისაა, რომ ამ ადამიანებმა იცოდნენ, ისინი დაცულნი არიან ღირსების ყველანაირი შელახვისგან დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში.

თქვენ ახსენეთ პირობით ვადამდე გათავისუფლება, ამნისტია. აქამდე რამდენია გათავისუფლებული და კიდევ რამდენს გეგმავთ? ხომ არ ფიქრობთ, რომ კრიმინალური მდგომარეობა შეიძლება ამის გამო გაუარესდეს?

ერთ რამეზე გავამახვილებ ყურადღებას, ეს არის ვადაზე ადრე გათავისუფლების ინსტიტუტი. ამას აბსოლუტურად მივემხრობი. ყველაზე მეტად უნდა გამოვიყენოთ იმიტომ, რომ ამ დროს ხდება ადამიანების შესწავლა - მათი ქცევის, ბევრი გარემოების და ამის შემდეგ მიიღება გადაწყვეტილება. ანუ აქ მაინც ხდება იმის პრევენცია, რომ ადამიანი, რომელიც ჯერ არ არის მზად საზოგადოებაში გასვლისთვის, ასე თავისუფლად არ გავიდეს საზოგადოებაში.

ვერ გეტყვით, სამინისტროში ჩვენს მოსვლამდე რამდენი იყო, მაგრამ ახლა 365 ადამიანი იქნა გათავისუფლებული. მგონია, რომ დაწესებულებებში მაინც ძალიან ბევრი ადამიანია დარჩენილი, რომელთაც ქულათა სისტემის გამო გაუმართლებელი უარი ეთქვათ. მათი საქმეები კომისიამ ხელახლა უნდა განიხილოს.

რაც შეეხება ამნისტიას და შეწყალებას, აქ არის ერთი განსხვავებული ფაქტორი, შეწყალების დროს მასალები იგზავნება შეწყალების კომისიაში, მაგრამ არ ხდება ასეთი ძირეული შესწავლა და რისკი აქ უფრო მაღალია. ასევე არის ამნისტიის შემთხვევაში, თუმცა, დღეს, ვიცით რა, რომ ძალიან ბევრი ისეთი მსჯავრდებული იმყოფება სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში, რომელიც არ არის საზოგადოებისთვის საშიში, ეკონომიკურ დანაშაულებზე და ა.შ., ამ ეტაპზე ძალიან სასარგებლო იქნება ამ ადამიანების გათავისუფლება.

დაახლოებით რა მასშტაბით შეიძლება მოხდეს ამნისტია?

ვერ გეტყვით. კონკრეტული ციფრების დასახელება არ შემიძლია. პროექტი არსებობს, მაგრამ პარლამენტს ჯერ განხილული არ აქვს - აქედან გამომდინარე, საბოლოო რაოდენობაზე ვერ ვიმსჯელებთ.

კიდევ რა მიმართულებით იგეგმება ამნისტია? ეკონომიური დანაშაული ახსენეთ.

სჯობს, ამაზე ესაუბროთ იმ ადამიანებს, რომლებიც ამნისტიის პროექტზე მუშაობენ. ყურადღება გამახვილებული იქნება ნაკლებად მძიმე დანაშაულებებზე. იცით, რომ ნაკლებად მძიმე დანაშაულებებზე კანონი ითვალისწინებს 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას, თუმცა მათი რაოდენობა დიდია პენიტენციარულ სისტემაში.

რამდენად მნიშვნელოვნად მიგაჩნიათ საზოგადოებრივი მონიტორინგის არსებობა სასჯელაღსრულების სისტემაში და გახდება თუ არა სისტემა უფრო გამჭვირვალე?

დაუშვებელია საზოგადოებრივი მონიტორინგის არარსებობა. მე ვიყავი 1 კვირის წინ უფლებადამცველი და დღეს ვარ აქ, მანამდეც ვიყავი პენიტენციარულ სისტემაში. დღეს მე უნდა გამაკონტროლოს საზოგადოებამ. ყველაზე დიდი პრევენციული ღონისძიება არის საზოგადოებრივი მონიტორინგის არსებობა.

ჩვენ ვაკონტროლებთ ყველა თანამშრომელს, მაგრამ ძალიან ძნელია 5000 ადამიანის ქცევის გაკონტროლება. მონიტორინგი არის პრევენციის ღონისძიება. ამასთან, ძალიან მნიშვნელოვანია უცხო თვალით სისტემის შეფასება - პრობლემებისაც და წარმატებებისაც.

ძალიან დიდი სურვილი მაქვს, რომ ყველა ამ ჯგუფმა, რომელიც არის დღეს, თუ რომელიც იქნება ხვალ, ჩაატაროს მონიტორინგი და განვიხილოთ მათთან ერთად ანგარიში, რომელსაც ისინი დადებენ. ჯერჯერობით მე ასეთი ანგარიში არ მინახავს. ამას სისტემური ხასიათი უნდა ჰქონდეს, ანუ მონიტორინგის სისტემა უნდა არსებობდეს. მას უნდა ჰქონდეს თავისი დებულება, თავისი ინსტრუქცია, თავისი ფორმატი. უნდა იყოს ნამდვილი მონიტორინგის სისტემა, რომელიც ევროპის ქვეყნებში არსებობს.

ახლა ეს სისტემა არ არის, ახლა არიან ადამიანები, რომელთაც ინდივიდუალურად აქვთ მიცემული სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში შესვლის უფლება. ეს არ არის მონიტორინგის ჯგუფი. ყოველ შემთხვევაში, მე არ მინახავს არც ინსტრუქცია, არც დებულება, არც არაფერი. მე თვითონ ვიყავი ამ ჯგუფის წევრი, ამიტომ სჯობს, რომ ამას ჰქონდეს სისტემური ხასიათი და ძალიან ყურადღებით იყოს შერჩეული ამ მონიტორინგის ჯგუფის წევრები.

ჩვენ ამაში არ ვერევით, თვითონ არასამთავრობოები აარჩევენ ამას, მაგრამ სასურველია, რომ იყვნენ ადამიანები, რომელთაც აქვთ სისტემასთან მუშაობის გამოცდილება და კარგად იციან, როგორ ჩაატარონ მონიტორინგი.

თუ იქნება შესაძლებელი, რომ თითო პატიმარი იყოს თითო საკანში? რა ფინანსურ რესურსს მოითხოვს ეს და გახდის თუ არა უფრო იოლს უსაფრთხოების დაცვას?

ძალიან კარგი კითხვაა. მე ვიცნობ ძალიან ბევრი ევროპული ქვეყნის პრაქტიკას, ეს არის ძალიან კარგი ინსტიტუტი. უსაფრთხოებაც გაიზრდება და თან სისტემის მართვა გაადვილდება, მაგრამ ჯერ, სამწუხაროდ, ამის რესურსი არ არსებობს. არც ამ ამნისტიის შემდეგ იქნება ამის შესაძლებლობა.

კომენტარები