„მას შემდეგ, რაც ბაბუაჩემი აღარ არის, არავინ მიყვება ტკბილ ქართულ ზღაპრებს. ამიტომ მე, უკვე რამდენი წელია, ძილისწინა ოცნებითა და წარმოდგენებით ვინაზღაურებ ამ დანაკლისს. გავა დრო და დღისაგან გამოყოფილ ფიქრებში ჩამეძინება”.
ვანო და ნიკო
წლები არ გასულა მას შემდეგ. კაცმა რომ თქვას, არც ბაბუაჩემი იყო. სულაც ორჯერ მინახავს. ერთხელ, როცა „კოღო ქალაქში” უნდა გამოგვეცა და გამომცემელთა ჯგუფში ვიყავი. ერთხელაც, უკვე მისსავე პანაშვიდზე. მაგრამ რაც ერლომი იქ წავიდა, მას მერე, როცა მომაგონდება, სულ ეს სიტყვები ტივტივებს ხოლმე, რაც ზემოთ მოვიყვანე. მე ასე მგონია, რომ ბოლო დიდი ქართველი მეიგავე წავიდა. კაცი, რომელსაც შეეძლო რომანი დაეწერა ზღაპრად. ასე ადვილი როდია, ბეწვის ხიდია გასავლელი. მე ვთვლი, რომ უმეტეს შემთხვევაში ერლომმა ეს შეძლო.
ეს კაცი აქ არ ცხოვრობდა. მხოლოდ აკვირდებოდა ამ ქვეყანას. აწმყოში, წარსულში და მომავალშიც კი. აკვირდებოდა, მაგრამ იმას არ წერდა, რაც ჩანდა. უფრო სწორად – ირიბად წერდა. აი, მაგიურ რეალიზმს რასაც ეძახიან. ოღონდ ეს ქართული მაგიაა, ხუთკუნჭულებსა და მუჭა-ნახევარებზე დამყნობილი.
ერთ-ერთი პირველი კრებულის პატარა ზღაპარში ამბობს: „იყო დრო, როდესაც ისიც კი ჩანდა, რაც ახლა არ ჩანს. ტყუილსა და სიმართლეს, ავსა და კარგს, ერთგულებასა და ორგულობას ისევე ხედავდი, როგორც ციყვსა და თხას. აქლემსა და მიხაკს, თევზსა და მერცხალს”. აბსტრაქტული საგნების „გამყარება” მისი თამაშის წესია. ამ თამაშით მოჰყვა ის – წერილ-წერილ, მოთხრობა-მოთხრობა, რომან-რომან. და სიყვარულის წიგნამდე მოვიდა. იქ, სადაც ყველაფერი ცხადი ბუნდოვანია და ყველაფერი ბუნდოვანი ნათელი. სადაც კოღო უნდა შეამჩნიო, თუნდაც უზარმაზარ ქალაქში, რომელშიც ადამიანებიც კი არ ჩანან, ან თუ ჩანან, ვერ ამჩნევ. თუ იმჩნევ. ანუ უცხონი არიან.
ზოგადად, სამოქალაქო ენაზე რომ ვთქვათ, დაბნეული კაცი იყო. მანერულად დაბნეული კი არა, სამწერლო მოდა რომაა – ვითომ სულ ცაში იყურები და მიწა აღარ გახსოვს. ეს სულ მიწისკენ იყურებოდა. ქვევით. და იღიმოდა. მე აქამდე მიკვირს, როგორ ახერხებდა რომანები ეწერა, თუმცა წარმომიდგენია კიდეც. ალბათ დღიურებს წერდა და მერე რომანებს არქმევდა. თავის თავს წერდა. ვანოც თვითონ იყო და ნიკოც. ამიტომაც არასდროს იზიდავდა მთლიანობის შეგრძნება. მეტიც, აი რა თქვა ერთხელ – „დარდიც გაუმთელდა ნახევარკაცს. რა უნდა ექნა თავისი სიმრთელისთვის, აღარ იცოდა... ტკივილი ბოლომდე უნდა შეეგრძნო, მწუხარებაცა და სიხარულიც სრულად აეტანა. გული სხვისთვის მთლიანად უნდა გაეხსნა” („ნახევარკაცის ამბავი”). ამიტომაც „დანაწევრდა”. საკუთარი სიბევრე უხაროდა. ამით იყო ბედნიერი.
ვთქვათ ასე: თუკი ვინმეა მაგარი ქართულ პროზაში მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში და ბარემ ოცდამეერთეშიც, ერთ-ერთი ერლომია.
ჰოდა, ეს კაცი სულ ახლახან გარდაიცვალა. ეს სიტყვები იქნება ალბათ მისი წასვლის ყველაზე ზუსტი აღწერა, ყველაზე სევდიანი და ყველაზე იმედიანიც. მისივე სიტყვები: „დღე-ღამე, უზარმაზარი ციცინათელა, ინთება და ქრება, ინთება და ქრება...
სად მიდის დღე? სად იკარგება იგი? მე ერთხელ ვნახე, თუ სად მიდის დღე, სად იკარგება იგი” – განმარტებისთვის ამ ესეის სათაური წაიკითხეთ.
