ინტერვიუ გიორგი ტუღუშთან

 

საქართველოში ამ ინსტიტუტს ხშირად არასწორად აღიქვამენ, ბოლომდე არ არის გააზრებული რისთვისაა ის შექმნილი. ამ პრობლემას ჩვენ ვაწყდებით არა მხოლოდ პოლიტიკოსებში, არამედ ზოგადად მოსახლეობაში. არის შემთხვევები, როდესაც ადამიანს, რომელიც უფლებადაცვით სფეროში მოღვაწეობს, არ აქვს კარგად გათავისებული, თუ რას ემსახურება ზოგადად სახალხო დამცველის ინსტიტუტი.

 

სწორედ ამიტომ, ჩემი ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტი იყო, რაც შეიძლება მეტი ადამიანისთვის ამეხსნა რას ემსახურება ეს დაწესებულება. ომბუდსმენი არის კანონის და კონსტიტუციის მსახური. სახალხო დამცველისა და მისი აპარატის ძირითადი ფუნქცია არის ის, რომ თვალყური ადევნონ, თუ როგორ ასრულებენ ესა თუ ის სახელმწიფო მოხელეები კანონის მოთხოვნებს.

 

გარდა ამისა, ჩემი პრიორიტეტი იყო სასჯელაღსრულებითი დაწესებულებების მონიტორინგის გაძლიერება და შევძელით: 2009 წლიდან ოფისმა მიიღო ახალი – პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქცია.

 

მინდოდა გამეძლიერებინა ბავშვთა უფლებებზე მუშაობა. ამ მხრივ, წარმატების საზომი ინდივიდუალური საჩივრებია, რომელთა რაოდენობაც მნიშვნელოვნად გაიზარდა.

 

ერთ-ერთი პრიორიტეტული მიმართულება იყო და არის ფსიქიატრიული დაწესებულებები და ზოგადად, ფსიქიკური ჯანმრთელობა. მოგეხსენებათ, რეფორმა მიმდინარეობს და ვაპირებთ, რომ ამ რეფორმის საწყისი ეტაპების შეფასება განვახორციელოთ.

 

რაც შეეხება ანგარიშს, რომელიც 2010 წლის მდგომარეობას ასახავს, ჩვენ ყველანაირად შევეცადეთ, მასში აღგვეწერა ტენდენციები და არ ყოფილიყო ეს მხოლოდ საქმეთა ჩამონათვალი. კონკრეტულად ის, თუ სად ვხედავთ ძირითად პრობლემებს, რა არის სასწრაფოდ მისახედი, სად არის პროგრესი, სად – სტაგნაცია და სად დავიხიეთ უკან. ეს ანგარიში 308 რეკომენდაციას მოიცავს, წლის განმავლობაში 84-ჯერ მივმართე სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოს რეკომენდაციებით, რათა აღედგინათ დარღვეული უფლებები. ნაწილი გაითვალისწინეს, ნაწილი რეკომენდაციად დარჩა.

 

 

მდგომარეობა გაუმჯობესებულია. არსებობს რამდენიმე სახის რეკომენდაცია: სისტემური – როდესაც ომბუდსმენი მიიჩნევს, რომ უფლების დარღვევის მიზეზი კანონია და პარლამენტს სთხოვს კანონში ცვლილებების შეტანას. თუ პარლამენტი არ გაითვალისწინებს, შემდეგ მივმართავთ საკონსტიტუციო სასამართლოს. ამის მაგალითი იყო ბოლოდროინდელი სარჩელი შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონთან დაკავშირებით, რომელიც ნაწილობრივ დაგვიკმაყოფილეს. ეს უკვე წინ გადადგმული ნაბიჯია. გარდა ამისა, არის ინდივიდუალური რეკომენდაციები. მაგალითად, რამდენიმე დღის წინ შეგვატყობინეს, რომ სამსახურიდან ჩვენი აზრით უკანონოდ დათხოვნილი თანამშრომელი ერთ-ერთ მუნიციპალიტეტში აღადგინეს ანალოგიურ თანამდებობაზე და გადაუხადეს განაცდური. ეს სასამართლოს ჩარევის გარეშე მოხდა. იყო შემთხვევები, როდესაც მოქალაქეები ვერ იღებდნენ საჭირო დოკუმენტებს საჯარო რეესტრიდან ან სოციალური მომსახურების სააგენტოდან – ამ შემთხვევებშიც ჩემი რეკომენდაციები არაერთხელ გაითვალისწინეს. ყველაზე ცუდი ის არის, როდესაც რეკომენდაციაზე არც გვპასუხობენ. ძალიან ხშირად ეს იმიტომ ხდება, რომ პასუხი არ აქვთ და დუმილს ამჯობინებენ.

 

 

დევნილთა და განსახლების სამინისტრო, პროკურატურა – ხშირად ყოფილა შემთხვევები, როდესაც ამ დაწესებულებებს ჩვენი შეკითხვები უპასუხოდ დაუტოვებიათ. პრობლემები გვქონდა სასამართლო ხელისუფლებასთანაც, თუმცა ბოლო დროს ურთიერთობა დავარეგულირეთ. რთულია თავდაცვის სამინისტროსთან კომუნიკაცია. ამ უწყებათა შესახებ ანგარიშიდან შეიტყობთ.

 

 

სამწუხაროა, რომ უწყება, იმის მაგივრად, ომბუდსმენის ანგარიშს ყურადღებით მოეკიდოს და იმაზე იმსჯელოს, თუ როგორ მოაგვაროს არსებული პრობლემები, ცდილობს თავი დაიცვას უსუსური არგუმენტებით. მე მათგან განსხვავებულ მიდგომას მოველოდი. თუმცა უნდა ვაღიარო – გასულ დღეებში კარგად გამოჩნდა, რომ ეს უწყება გააქტიურდა და ამ პრობლემების მოგვარებას ცდილობს. თუმცა, ამის აღიარება უჭირთ.

 

 

თუ საქართველოში სიკვდილიანობის მაჩვენებლის გამოთვლის ახალი სისტემა მოიგონეს, დააპატენტონ და სხვა ქვეყნებსაც გაუზიარონ. არსებობს მეთოდოლოგია, რითაც გამოითვლება სიკვდილიანობის კოეფიციენტი, ითვლება ყოველ 10 ათას პატიმარზე. თუ გავითვალისწინებთ, რომ წინა წელს 2-3 ათასით ნაკლები პატიმარი იყო და სიკვდილიანობა დაახლოებით ნახევარჯერ გაიზარდა, ამ პროპორციაშიც ვერ ვჯდებით. სურათი საგანგაშოა. იმასაც ამბობენ, დაავადების მძიმე ფორმები გავრცელდა და ფატალური შედეგი გარდაუვალი იყოო, მაგრამ სასამართლო სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნები საწინააღმდეგოს ამბობს, ეს უმძიმესი დაავადებები კი არაა, ამ დაავადებათა შორსწასული ფორმებია. მაგალითად პნევმონია, როდესაც საწყის ეტაპზე არ მიაქციეს ყურადღება, შემდეგ ჩირქი ჩადგა ფილტვებში, ანუ სიკვდილი დაგვიანებულმა სამედიცინო ჩარევამ განაპირობა. ანდაც შეწყვეტილი მკურნალობა ავიღოთ – ანტიბიოტიკებით მკურნალობის დარღვეული ციკლი და შედეგად მიღებული ტუბერკულოზის რეზისტენტული ფორმები, რომელთა მკურნალობაც პრაქტიკულად შეუძლებელია.

 

ჯანდაცვა უნდა იყოს პრიორიტეტი, მე ვხედავ მცდელობებს, გადაიდგას კონკრეტული ნაბიჯები. იმედი მაქვს, 2-3 წელიწადში უკეთესი სურათი გვექნება. თანაც მინისტრმა ციხეში ტუბერკულოზთან ბრძოლა თავის პრიორიტეტად გამოაცხადა. ჩემი რეკომენდაციაა ჯანდაცვის ექსპერტების მეტი ჩართულობა ამ საქმეში.

 

მოვუწოდებ პენიტენციური სისტემის მესვეურებს, საინფორმაციო სააგენტოების პირით კი ნუ მესაუბრებიან, მომმართონ წერილობით, გამომიგზავნონ არგუმენტირებული პასუხები, ჩვენ მზად ვართ შენიშვნები გავიზიაროთ.

 

 

ეჭვი მაქვს, რომ ანგარიში კარგად არ წაიკითხა. თუმცა პრობლემებს ყველა ბავშვთა სახლში წავაწყდით. ამას გარდა, სახალხო დამცველი არაა იმისთვის, რომ ვიღაცას ხოტბა ასხას. მისი მოვალეობაა ასახოს ადამიანის უფლებათა დაცვის მდგომარეობა. მე არ უარვყოფ პროგრესს, მაგრამ პრიორიტეტი პრობლემების აღწერაა.

 

ადამიანი, რომელიც ხელმძღვანელობს ზრუნვის სააგენტოს, ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ ჩვენ ბავშვს არ მოვუსმინოთ. იგივე პიროვნება, იმაში დასარწმუნებლად, რომ ბავშვი სიმართლეს ამბობს, ჩვენთან საუბრისას მისი სააგენტოს წარმომადგენლის დასწრებას ითხოვს. უფრო მეტიც, ჩვენივე თანდასწრებით გაჰყავდათ ბავშვების აღმზრდელები და ადმინისტრაციის თანამშრომლები და არკვევდნენ რაზე ვისაუბრეთ. სამწუხაროა, რომ ქალბატონმა მახარობლიძემ ვერ გაიგო, რომ ჩვენ ბავშვს უნდა ვენდოთ, სხვა შემთხვევაში მონიტორინგის ჩატარებას აზრი არ აქვს.

 

საინტერესოა, რომ მახარობლიძისადმი დაქვემდებარებული უწყება შეეცადა ჩაეშალა მონიტორინგი და მხოლოდ ჩემი და მინისტრ ურუშაძის გასაუბრების შემდეგ გახდა შესაძლებელი პროცესის ნორმალურ ვითარებაში გაგრძელება, თორემ მე უკვე ბრიფინგისთვის ვემზადებოდი. მკაცრი რეჟიმის საპყრობილეში არ გვექმნება ისეთი პრობლემები, როგორიც ბავშვთა სახლებში

 

სხვა უწყებებთან მსგავსი დაბრკოლება არ შეგვქმნია, სააგენტოსთან პრობლემები კვლავინდებურად რჩება. მათ კანონის წესიერად წაკითხვაც არ სურთ.

 

 

პროცესი ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა ხარვეზების გარეშე არ მიმდინარეობს. იყო შემთხვევები, რომ ბავშვი დაბრუნდა თავის ბიოლოგიურ ან მინდობით ოჯახში და პრობლემები შეექმნა – მათხოვრობა დაიწყო, შიმშილობდა. ისეთი შემთხვევებიც იყო, როდესაც მშობელს დედობის უფლების ჩამორთმევით დაემუქრნენ და ბავშვი ძალით გააყვანინეს ბავშვთა სახლიდან, მაშინ როდესაც დედას მისი აღზრდის პირობები არ ჰქონდა – ეს ისევ ბავშვზე აისახა ცუდად.

 

ცხადია, რაც მეტი ბავშვი დაბრუნდება ოჯახში, მით უკეთესი, მაგრამ შედეგად ბავშვის განვითარება არ უნდა დადგეს რისკის ქვეშ.

 

 

ჩვენი დაკვირვებით, რამდენიმე შემთხვევაა. თუმცა აუცილებლად დავუბრუნდებით ამ პროცესს. დავაკვირდებით არა მხოლოდ ბავშვთა სახლებს, არამედ ოჯახებში მათი ინტეგრაციის პროცესსაც. რადგან თემას აშუქებთ, ალბათ იცით, რომ ბავშვები მცირე ზომის, ოჯახური ტიპის დაწესებულებებში გადაჰყავთ, ჩვენ ამ პროცესს აუცილებლად დავაკვირდებით.

 

 

ფსიქიატრია ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ჩავარდნილი მიმართულებაა საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში. თუმცა საუბარია პირობებზე. პერსონალის მხრიდან არაადამიანური მოპყრობის ფაქტები პაციენტთა მიმართ არ გამოგვივლენია. საქართველოში სულ 6 ფსიქიატრიული საავადმყოფოა, ყველგან სავალალო მდგომარეობაა. არავის არ მინდა შეურაცხყოფა მივაყენო, მაგრამ ის პირობები, რაშიც ჩვენი ექიმები მუშაობენ, მათი ღირსებისთვისაც შემლახველია. მ. ასათიანის სახელობის ფსიქიატრიული საავადმყოფო უკვე დახურვის რეჟიმშია, საიდანაც პაციენტებს თანამედროვე ტიპის ფსიქიატრიულ სტაციონარებში გადაიყვანენ.

 

მთავარი პრობლემა საქართველოში ისაა, რომ ფსიქიატრიული პაციენტების 60% სტაციონარულ მკურნალობას არ საჭიროებს. ისინი იქ იმიტომ არიან, რომ თავშესაფარი არ აქვთ, ან ოჯახის წევრებს აღარ მიჰყავთ უკან.

 

 

მინდა გითხრათ, რომ ბოლო რამდენიმე წელია, სახალხო დამცველს საჩივარი ეთნიკური დისკრიმინაციის კუთხით არ მიუღია. აქ რამდენიმე პრობლემა რჩება. ერთი – მათი ჩართვა ქვეყნის ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, მათი მეტად ინტეგრაცია, იმისთვის რომ ისინი თავს ამ ქვეყნის სრულფასოვან მოქალაქეებად თვლიდნენ. ამ მხრივ აშკარა პროგრესია.

 

 

სახელმწიფომ ამ მხრივ ქმედითი ნაბიჯები უნდა გადადგას. სახელმწიფოს პრეროგატივაა განსაზღვროს, ვის რომელი ნაგებობა ეკუთვნის და დაარეგისტრიროს მათ საკუთრებად. სამწუხაროდ, ამის პოლიტიკური ნება არ არსებობს.

 

 

საკონსტიტუციო სასამართლოსთან ურთიერთობა არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი, რასაც კანონი სახალხო დამცველს ანიჭებს. ჩემი აზრით, მოქმედი კანონი პრობლემატური იყო. საკონსტიტუციო სასამართლომ ძალიან საინტერესოდ იმსჯელა არაერთი მიმართულებით. ვთვლი, რომ ახალი კანონი გაცილებით უფრო დახვეწილია.

 

ჩვენ ძალიან კარგი კანონმდებლობა გვაქვს გამოხატვის თავისუფლების კუთხით. ისეთი, რომ ბევრ ევროპულ ქვეყანას შეშურდება. რაც შეეხება შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონს, აქ არის ხარვეზები, რომლის აღმოსაფხვრელადაც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე გადადგა მნიშვნელოვანი ნაბიჯი.

 

 

როდესაც ხუმრობა ეხება კონკრეტული ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლებს და ამ ჯგუფისთვის ყველაზე მტკივნეულ თემას, ის გადის ხუმრობის ფარგლებიდან. ჩემდა გასაკვირად, ეს ხუმრობა დარბაზმა სიცილით აიტაცა და მაღალი შეფასებაც მისცა. კარგია, რომ ბოდიში მოიხადეს, ეს ნიშნავს, რომ მიხვდნენ, რომ არასწორად მოიქცნენ.

 

 

ძალიან ხშირია. განსაკუთრებით ბეჭდვით მედიაში, სადაც ადამიანს შეურაცხყოფას მისი ეთნიკური წარმომავლობის მოშველიებით აყენებენ. ეს დაუშვებელია. მედიას ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა აქვს, ის დიდ გავლენას ახდენს სტერეოტიპების ჩამოყალიბებაზე, საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე. ასევე მნიშვნელოვანია ამ მხრივ საჯარო მოხელეების ქცევა. მიუხედავად იმისა, რომ ჟურნალისტებთან აქტიურად ვმუშაობთ და ვცდილობთ ავუხსნათ, რას ნიშნავს უმცირესობის უფლებები და რამდენად დიდია ის პასუხისმგებლობა, რომელიც ჟურნალისტებს აკისრიათ. სამწუხაროდ, გასაკეთებელი ძალიან ბევრი რჩება იმისთვის, რომ სასურველი სურათი მივიღოთ. რაღაც შეიძლება ჩვენც გამოგვრჩეს, მეც ტელევიზორთან და რადიოსთან არ ვზივარ დღე და ღამე, თუმცა ხშირად არასამთავრობო ორგანიზაციები გვეხმარებიან.

 

 

მთავარი იარაღი საზოგადოებრივი აზრია. ომბუდსმენის ანგარიში ყოველთვის მონაწილეობს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში, რაც ხან მეტად, ხან ნაკლებად, მაგრამ ყოველთვის ფაქტორია სახელმწიფო პოლიტიკის განსაზღვრისას.

 

 

გარკვეული მიმართულებებით შეიმჩნევა გაუმჯობესება – მაგალითად, სასჯელაღსრულებითი დაწესებულებების ინფრასტრუქტურაში. კარგია, რომ დაიხურა ქსნის ე.წ. ძველი ზონა, გაიხსნა ქალთა ახალი დაწესებულება. პოზიტიურადაა შეფასებული სისხლის სამართლის პოლიტიკის შეცვლა არასრულწლოვან დამნაშავეთა მიმართ. წარმატებული ნოვაციაა განრიდებისა და მედიაციის პროგრამა. უმცირესობების კუთხით გადაიდგა არაერთი პოზიტიური ნაბიჯი. ბავშვთა სახლების დეინსტიტუციონალიზაციის პოზიტიურ მნიშვნელობაზე უკვე ვისაუბრე. თუმცა ზოგიერთი პრობლემა არათუ მოგვარდა, არამედ გაღრმავდა – იგივე პენიტენციურ ჯანდაცვას თუ შევხედავთ.

 

 

ვფიქრობ, რომ აქვს. ჩემთვის ხელი ამ წელიწად-ნახევრის მანძილზე არავის შეუშლია. თუ ასეთი რამ მოხდება, ყველანაირ საშუალებას გამოვიყენებ კანონის ფარგლებში, რომ წერტილი დაესვას. თუმცა ასეთი რამ ჯერ არ მომხდარა.