ქვეყანაში კაპიტალის მიწოდებას და მასზე მოთხოვნას მრავალ მაკროეკონომიკურ პარამეტრზე აქვს გავლენა. მათ შორის არის სავალუტო კურსიც. საქრთველოს დღევანდელი ეკონომიკური კონიუნქტურის პირობებში ინვესტიციების როლი სტაბილური სავალუტო კურსის შესანარჩუნებლად საკმაოდ დიდია.
როგორც ნებისმიერი სხვა აქტივის, სავალუტო კურსის ცვლილებასაც მიწოდება-მოთხოვნის კანონი განსაზღვრავს. ლარის მიწოდება-მოთხოვნის ყველაზე მნიშვნელოვანი ინდიკატორია მიმდინარე ანგარიში (current account), რომელიც მოიცავს სავაჭრო ანგარიშს ანუ ქვეყნის ექსპორტსა და იმპორტს შორის სხვაობას, უხილავ ტრანსფერებს, მომსახურებას და ა.შ.
განვითარებადი ქვეყნების დიდ ნაწილს (ექსპორტზე ორიენტირებული ეკონომიკის და ბუნებრივი რესურსების ექსპორტიორი ქვეყნების გარდა) მიმდინარე ანგარიში დეფიციტური აქვს, რადგან ასეთ ქვეყნებში მოხმარება (consumption) ყოველთვის აღემატება მოსახლეობის მიერ დაგროვილ კაპიტალს (saving), ესე იგი, იმპორტი ჭარბობს ექსპორტს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ადგილობრივ ბაზარზე იზრდება მოთხოვნა უცხოურ ვალუტაზე (საქართველოში ეს ვალუტა ძირითადად აშშ დოლარია, რადგან იგი წარმოადგენს როგორც ღირებულების საზომ ძირითად ვალუტას საექსპორტო და იმპორტირებულ საქონელზე. ის აგრეთვე ეროვნული ბანკის ძირითადი სარეზერვო ვალუტაა და კურსის დაბალანსება ბანკთაშორის ბირჟაზე სწორედ ამ ვალუტის საშუალებით ხდება) და მისი კურსი ლართან მიმართებაში იზრდება.
სავაჭრო დეფიციტი ამ წლის პირველ კვარტალში დაახლოებით 1,2 მილიარდი ლარია, რაც მთლიანი შიდა პროდუქტის (კვარტალური საპროგნოზო მონაცემების მიხედვით) დაახლოებით 23%-ია. ამ ტენდენციის გამოსასწორებლად საჭიროა გრძელვადიანი კაპიტალის მოზიდვა, რადგან სტაბილური ექსპორტი იქმნება გრძელვადიანი კაპიტალით, ხოლო იმპორტი ჩვენს ქვეყანაში ძირითადად მოკლევადიანი კაპიტალით ფინანსდება.
სავაჭრო დეფიციტის შემთხვევაში დამაბალანსებელი ფაქტორია საგადამხდელო ბალანსის (balance of payment) მომდევნო პუნქტი, რომელიც კაპიტალის (სესხები, ინვესტიციები) ბრუნვას გვაჩვენებს. იმის გამო, რომ საქართველოს კაპიტალის ბაზრები ჯერ კიდევ განუვითარებელია, ხოლო ლარს, როგორც სარეზერვო ვალუტას, ან შენახვის მიზნით უცხოელები არ იყენებენ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი ამ პუნქტში არის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, რომელმაც 2009 წლის მეოთხე კვარტალში 254 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა (დაახლოებით 450 მილიონი ლარი). ეს საკმარისი არ არის, რომ მოხდეს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფარვა და ლარზე მოთხოვნის დაბლანსება, რათა საბაზრო პირობებში მისი კურსი არ დაეცეს. მსოფლიო ეკონომკური კრიზისიდან გამომდინარე, კერძო სექტორში შემოსული სესხების მოცულობა ბოლო ორი წლის მანძილზე მაინც ვერ აკომპენსირებს ამ დეფიციტს. საჯარო სექტორის მიერ აღებული სესხებიდან ნაწილი მიემართება რეზერვებში ან ხმარდება კონკრეტულ პროექტებს, რომლებიც მხოლოდ ნაწილობრივ აუმჯობესებს საგადამხდელო ბალანსს, რადგან ამ პროექტების განსახორციელებლად მოზიდული მატერიალური და ადამიანური რესურსების ნაწილი საქართველოში არ არსებობს და მათი შეძენა საზღვარგარეთ ხდება. ამასთან, მუდმივად სესხების აღება კურსის სტაბილურობისთვის არა მარტო ბიუჯეტს დააზარალებს, არამედ შეუძლებელიც იქნება, რადგან გარკვეული პერიოდის შემდეგ ამაზე თვითონ კრედიტორები არ წამოვლენ.
საგადამხდელო ბალანსის მესამე პუნქტია ქვეყანაში არსებული რეზერვები. საქართველოში ლარის კურსის სტაბილურობას ეროვნული ბანკი უზრუნველყოფს სავალუტო ინტერვენციის მეშვეობით, რითაც აბალანსებს მიწოდებას და მოთხოვნას.
რეზერვები იქმნება ან უცხოური ინვესტიციების საქართველოში დაბანდებისას ლარზე გაზრდილი მოთხოვნის მეშვეობით ან შემოსული სესხებიდან. თუმცა, ეროვნულ ბანკს აქვს მონეტარული ინსტრუმენტიც (რეფინანსირების განაკვეთი), რითაც შეუძლია ნაწილობრივ დააბალანსოს ლარის კურსი. გასულ კვირაში ამ განაკვეთის 5%-დან 6.25%-მდე გაზრდამ, შესაძლოა, ნაწილობრივ შეზღუდოს ლარის მიწოდება და მისი გამყარება გამოიწვიოს. თუმცა, ეს ზომა გრძელვადიან პერსპექტივაში ეკონომიკისთვის ეფექტური არ იქნება.
შესაბამისად, ლარის სავალუტო კურსის სტაბილურობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია უცხოური ინვესტიციების შემოდინება (როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადგილობრივი კაპიტალის მარაგები მწირია). გრძელვადიან პერსპექტივაში უცხოური ინვესტიციები აუმჯობესებს ქვეყნის მიმდინარე ანგარიშს და ხელს უწყობს ადგილობრივი კაპიტალის შექმნას (გაზრდილი ეკონომიკისა და მოხმარების ზრდის ხარჯზე).
ამის დამადასტურებლად გამოდგება ლარის კურსის მოძრაობის ტენდენცია გასული 5 წლის მანძილზე. 2005-2008 წლებში, მიუხედავადა იმისა, რომ ინფლაციის ტემპმა 10%-ს გადააჭარბა, ლარის კურსი თითქმის 35%-ით გამყარდა. ინფლაცია (ფასების ზრდა) გამოიწვია ეკონომიკის სწრაფმა ზრდამ და მონეტარული ბაზის გაფართოებამ (ფულის მოძრაობის სისწრაფის და საბანკო სესხების ზრდის ჩათვლით), ხოლო უცხოური ინვესტიციების მკვეთრმა ზრდამ (ამ წლებში უცხოურმა ინვესტიციებმა მთლიანი შიდა პროდუქტის თითქმის 20%-ს მიაღწია) გამოიწვია ლარის კურსის გამყარება. დღეისთვის საშუალო წლიური ინფლაცია 3%-ია, მაგრამ სავალუტო კურსი ბოლო 18 თვის მანძილზე 25%-ით დაეცა, კრიზისის შედეგად უცხოური კაპიტალის შემოდინების შემცირების გამო.
ლარის კურსის მცირედი დევალვაცია ქვეყნის ეკონომიკისთვის, შესაძლოა, სასარგებლოც იყოს, მაგრამ ამ პროცესის სწორად მართვისთვის უცხოური ინვესტიციების როლი მომდევნო რამდენიმე წლის მანძილზე შეუცვლელი იქნება.
გამოყენებულია სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის საპროგნოზო და ფაქტობრივი მონაცემები
როგორც ნებისმიერი სხვა აქტივის, სავალუტო კურსის ცვლილებასაც მიწოდება-მოთხოვნის კანონი განსაზღვრავს. ლარის მიწოდება-მოთხოვნის ყველაზე მნიშვნელოვანი ინდიკატორია მიმდინარე ანგარიში (current account), რომელიც მოიცავს სავაჭრო ანგარიშს ანუ ქვეყნის ექსპორტსა და იმპორტს შორის სხვაობას, უხილავ ტრანსფერებს, მომსახურებას და ა.შ.
განვითარებადი ქვეყნების დიდ ნაწილს (ექსპორტზე ორიენტირებული ეკონომიკის და ბუნებრივი რესურსების ექსპორტიორი ქვეყნების გარდა) მიმდინარე ანგარიში დეფიციტური აქვს, რადგან ასეთ ქვეყნებში მოხმარება (consumption) ყოველთვის აღემატება მოსახლეობის მიერ დაგროვილ კაპიტალს (saving), ესე იგი, იმპორტი ჭარბობს ექსპორტს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ადგილობრივ ბაზარზე იზრდება მოთხოვნა უცხოურ ვალუტაზე (საქართველოში ეს ვალუტა ძირითადად აშშ დოლარია, რადგან იგი წარმოადგენს როგორც ღირებულების საზომ ძირითად ვალუტას საექსპორტო და იმპორტირებულ საქონელზე. ის აგრეთვე ეროვნული ბანკის ძირითადი სარეზერვო ვალუტაა და კურსის დაბალანსება ბანკთაშორის ბირჟაზე სწორედ ამ ვალუტის საშუალებით ხდება) და მისი კურსი ლართან მიმართებაში იზრდება.
სავაჭრო დეფიციტი ამ წლის პირველ კვარტალში დაახლოებით 1,2 მილიარდი ლარია, რაც მთლიანი შიდა პროდუქტის (კვარტალური საპროგნოზო მონაცემების მიხედვით) დაახლოებით 23%-ია. ამ ტენდენციის გამოსასწორებლად საჭიროა გრძელვადიანი კაპიტალის მოზიდვა, რადგან სტაბილური ექსპორტი იქმნება გრძელვადიანი კაპიტალით, ხოლო იმპორტი ჩვენს ქვეყანაში ძირითადად მოკლევადიანი კაპიტალით ფინანსდება.
სავაჭრო დეფიციტის შემთხვევაში დამაბალანსებელი ფაქტორია საგადამხდელო ბალანსის (balance of payment) მომდევნო პუნქტი, რომელიც კაპიტალის (სესხები, ინვესტიციები) ბრუნვას გვაჩვენებს. იმის გამო, რომ საქართველოს კაპიტალის ბაზრები ჯერ კიდევ განუვითარებელია, ხოლო ლარს, როგორც სარეზერვო ვალუტას, ან შენახვის მიზნით უცხოელები არ იყენებენ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი ამ პუნქტში არის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, რომელმაც 2009 წლის მეოთხე კვარტალში 254 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა (დაახლოებით 450 მილიონი ლარი). ეს საკმარისი არ არის, რომ მოხდეს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფარვა და ლარზე მოთხოვნის დაბლანსება, რათა საბაზრო პირობებში მისი კურსი არ დაეცეს. მსოფლიო ეკონომკური კრიზისიდან გამომდინარე, კერძო სექტორში შემოსული სესხების მოცულობა ბოლო ორი წლის მანძილზე მაინც ვერ აკომპენსირებს ამ დეფიციტს. საჯარო სექტორის მიერ აღებული სესხებიდან ნაწილი მიემართება რეზერვებში ან ხმარდება კონკრეტულ პროექტებს, რომლებიც მხოლოდ ნაწილობრივ აუმჯობესებს საგადამხდელო ბალანსს, რადგან ამ პროექტების განსახორციელებლად მოზიდული მატერიალური და ადამიანური რესურსების ნაწილი საქართველოში არ არსებობს და მათი შეძენა საზღვარგარეთ ხდება. ამასთან, მუდმივად სესხების აღება კურსის სტაბილურობისთვის არა მარტო ბიუჯეტს დააზარალებს, არამედ შეუძლებელიც იქნება, რადგან გარკვეული პერიოდის შემდეგ ამაზე თვითონ კრედიტორები არ წამოვლენ.
საგადამხდელო ბალანსის მესამე პუნქტია ქვეყანაში არსებული რეზერვები. საქართველოში ლარის კურსის სტაბილურობას ეროვნული ბანკი უზრუნველყოფს სავალუტო ინტერვენციის მეშვეობით, რითაც აბალანსებს მიწოდებას და მოთხოვნას.
რეზერვები იქმნება ან უცხოური ინვესტიციების საქართველოში დაბანდებისას ლარზე გაზრდილი მოთხოვნის მეშვეობით ან შემოსული სესხებიდან. თუმცა, ეროვნულ ბანკს აქვს მონეტარული ინსტრუმენტიც (რეფინანსირების განაკვეთი), რითაც შეუძლია ნაწილობრივ დააბალანსოს ლარის კურსი. გასულ კვირაში ამ განაკვეთის 5%-დან 6.25%-მდე გაზრდამ, შესაძლოა, ნაწილობრივ შეზღუდოს ლარის მიწოდება და მისი გამყარება გამოიწვიოს. თუმცა, ეს ზომა გრძელვადიან პერსპექტივაში ეკონომიკისთვის ეფექტური არ იქნება.
შესაბამისად, ლარის სავალუტო კურსის სტაბილურობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია უცხოური ინვესტიციების შემოდინება (როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადგილობრივი კაპიტალის მარაგები მწირია). გრძელვადიან პერსპექტივაში უცხოური ინვესტიციები აუმჯობესებს ქვეყნის მიმდინარე ანგარიშს და ხელს უწყობს ადგილობრივი კაპიტალის შექმნას (გაზრდილი ეკონომიკისა და მოხმარების ზრდის ხარჯზე).
ამის დამადასტურებლად გამოდგება ლარის კურსის მოძრაობის ტენდენცია გასული 5 წლის მანძილზე. 2005-2008 წლებში, მიუხედავადა იმისა, რომ ინფლაციის ტემპმა 10%-ს გადააჭარბა, ლარის კურსი თითქმის 35%-ით გამყარდა. ინფლაცია (ფასების ზრდა) გამოიწვია ეკონომიკის სწრაფმა ზრდამ და მონეტარული ბაზის გაფართოებამ (ფულის მოძრაობის სისწრაფის და საბანკო სესხების ზრდის ჩათვლით), ხოლო უცხოური ინვესტიციების მკვეთრმა ზრდამ (ამ წლებში უცხოურმა ინვესტიციებმა მთლიანი შიდა პროდუქტის თითქმის 20%-ს მიაღწია) გამოიწვია ლარის კურსის გამყარება. დღეისთვის საშუალო წლიური ინფლაცია 3%-ია, მაგრამ სავალუტო კურსი ბოლო 18 თვის მანძილზე 25%-ით დაეცა, კრიზისის შედეგად უცხოური კაპიტალის შემოდინების შემცირების გამო.
ლარის კურსის მცირედი დევალვაცია ქვეყნის ეკონომიკისთვის, შესაძლოა, სასარგებლოც იყოს, მაგრამ ამ პროცესის სწორად მართვისთვის უცხოური ინვესტიციების როლი მომდევნო რამდენიმე წლის მანძილზე შეუცვლელი იქნება.
გამოყენებულია სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის საპროგნოზო და ფაქტობრივი მონაცემები
